Zdający:
Zdający:
1) przedstawia znaczenie biologiczne makroelementów, w tym pierwiastków biogennych;
2) przedstawia znaczenie biologiczne wybranych mikroelementów (Fe, I);
3) wyjaśnia rolę wody w życiu organizmów, z uwzględnieniem jej właściwości fizycznych i chemicznych;
4) przedstawia budowę węglowodanów (uwzględniając wiązania glikozydowe α, β); rozróżnia monosacharydy (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza), disacharydy (sacharoza, laktoza, maltoza), polisacharydy (skrobia, glikogen, celuloza, chityna) i określa znaczenie biologiczne węglowodanów, uwzględniając ich właściwości fizyczne i chemiczne;
5) przedstawia budowę białek (uwzględniając wiązania peptydowe); rozróżnia białka proste i złożone; opisuje strukturę I-, II-, III- i IV-rzędową białek; przedstawia wpływ czynników fizycznych i chemicznych na białko (zjawisko koagulacji i denaturacji); określa biologiczne znaczenie białek (albuminy, globuliny, histony, kolagen, keratyna, hemoglobina, mioglobina);
6) przedstawia budowę lipidów (uwzględniając wiązania estrowe); rozróżnia lipidy proste i złożone, przedstawia właściwości lipidów oraz określa ich znaczenie biologiczne.
Zdający:
1) rozpoznaje elementy budowy komórki eukariotycznej na mikrofotografii, rysunku lub na schemacie;
2) wykazuje związek budowy błony komórkowej z pełnionymi przez nią funkcjami;
3) rozróżnia rodzaje transportu do i z komórki (dyfuzja prosta i wspomagana, transport aktywny, endocytoza i egzocytoza);
4) wyjaśnia rolę błony komórkowej i tonoplastu w procesach osmotycznych;
5) przedstawia budowę jądra komórkowego i jego rolę w funkcjonowaniu komórki;
6) opisuje budowę rybosomów, ich powstawanie i pełnioną funkcję oraz określa ich lokalizację w komórce;
7) przedstawia błony wewnątrzkomórkowe jako zintegrowany system strukturalno-funkcjonalny oraz określa jego rolę w kompartmentacji komórki;
8) opisuje budowę mitochondriów i plastydów ze szczególnym uwzględnieniem chloroplastów;
9) przedstawia argumenty przemawiające za endosymbiotycznym pochodzeniem mitochondriów i chloroplastów;
10) wykazuje związek budowy ściany komórkowej z pełnioną funkcją oraz wskazuje grupy organizmów, u których ona występuje;
11) przedstawia znaczenie wakuoli w funkcjonowaniu komórki roślinnej;
12) przedstawia znaczenie cytoszkieletu w ruchu komórek, transporcie wewnątrzkomórkowym; podziałach komórkowych oraz stabilizacji struktury komórki;
13) wykazuje różnice w budowie komórki prokariotycznej i eukariotycznej;
14) wykazuje różnice w budowie komórki roślinnej, grzybowej i zwierzęcej.
Zdający:
1) wyjaśnia, na przykładach, pojęcia: szlaku i cyklu metabolicznego;
2) porównuje istotę procesów anabolicznych i katabolicznych oraz wykazuje, że są ze sobą powiązane;
3) wykazuje związek budowy ATP z jego rolą biologiczną;
4) przedstawia znaczenie NAD+, FAD, NADP+ w procesach utleniania i redukcji.
5) przedstawia charakterystyczne cechy budowy enzymu;
6) wyjaśnia, na czym polega swoistość substratowa enzymu oraz opisuje katalizę enzymatyczną;
7) przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów (aktywacja, inhibicja);
8) wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego jako sposobu regulacji przebiegu szlaków metabolicznych;
9) wyjaśnia wpływ czynników fizyko-chemicznych (temperatury, pH, stężenia substratu) na przebieg katalizy enzymatycznej.
Zdający:
1) wykazuje związek budowy chloroplastu z przebiegiem procesu fotosyntezy;
2) przedstawia rolę barwników i fotosystemów w procesie fotosyntezy;
3) analizuje na podstawie schematu przebieg fazy zależnej od światła oraz fazy niezależnej od światła; wyróżnia substraty i produkty obu faz; wykazuje rolę składników siły asymilacyjnej w fazie niezależnej od światła;
4) wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w chloroplaście;
5) porównuje na podstawie schematu fotofosforylację cykliczną i niecykliczną;
6) określa drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy;
7) określa drogi, jakimi transportowane są produkty fotosyntezy;
8) przedstawia adaptacje anatomiczne i fizjologiczne roślin typu C4 i CAM do przeprowadzania fotosyntezy w określonych warunkach środowiska;
9) analizuje wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg procesu fotosyntezy;
10) wykazuje związek budowy mitochondrium z przebiegiem procesu oddychania komórkowego;
11) analizuje na podstawie schematu przebieg glikolizy, reakcji pomostowej i cyklu Krebsa, wyróżnia substraty i produkty tych procesów;
12) przedstawia, na czym polega fosforylacja substratowa;
13) wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w mitochondriach (fosforylacja oksydacyjna);
14) porównuje drogi przemiany pirogronianu w fermentacji alkoholowej, mleczanowej i w oddychaniu tlenowym;
15) wyjaśnia, dlaczego utlenianie substratu energetycznego w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych;
16) analizuje na podstawie schematu przebieg glikogenolizy i wykazuje związek tego procesu z pozyskiwaniem energii przez komórkę.
Zdający:
1) przedstawia budowę komórki prokariotycznej, z uwzględnieniem różnic w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych;
2) przedstawia czynności życiowe bakterii: odżywianie (chemoautotrofizm, fotoautotrofizm, heterotrofizm); oddychanie beztlenowe (denitryfikacja, fermentacja) i tlenowe; rozmnażanie;
3) wykazuje znaczenie procesów płciowych w zmienności genetycznej bakterii;
4) przedstawia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka, w tym wywołujących choroby człowieka (gruźlica, tężec, borelioza);
5) przedstawia budowę wirusów jako bezkomórkowych form infekcyjnych;
6) przedstawia różnorodność morfologiczną i genetyczną wirusów;
7) wykazuje związek budowy wirusów ze sposobem infekowania komórek;
8) porównuje cykle infekcyjne wirusów (lityczny i lizogeniczny);
9) wyjaśnia mechanizm odwrotnej transkrypcji i jego znaczenie w namnażaniu retrowirusów;
10) przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez wirusy (AIDS, schorzenia wywołane zakażeniem HPV, grypa, odra,WZW typu A, B i C);
11) przedstawia znaczenie wirusów w przyrodzie i dla człowieka.
Zdający:
1) przedstawia różnorodność morfologiczną grzybów;
2) przedstawia czynności życiowe grzybów: odżywianie, oddychanie i rozmnażanie;
3) przedstawia znaczenie grzybów w przyrodzie;
4) przedstawia formy morfologiczne protistów;
5) przedstawia czynności życiowe protistów: odżywianie, poruszanie się, rozmnażanie, wydalanie i osmoregulację;
6) wykazuje związek budowy protistów ze środowiskiem i trybem ich życia (obecność aparatu ruchu, budowa błony komórkowej, obecność chloroplastów i wodniczek tętniących);
7) analizuje na podstawie schematów przebieg cykli rozwojowych protistów i rozróżnia poszczególne fazy jądrowe;
8) przedstawia drogi zarażenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty (malaria, toksoplazmoza, lamblioza);
9) przedstawia znaczenie protistów (w tym prostitów fotosyntetyzujących i symbiotycznych) w przyrodzie i dla człowieka.
Zdający:
1) określa różnice między warunkami życia w wodzie i na lądzie;
2) przedstawia na przykładzie rodzimych gatunków cechy charakterystyczne mchów, paproci i nasiennych oraz na podstawie tych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup;
3) rozpoznaje tkanki roślinne na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją;
4) przedstawia znaczenie połączeń międzykomórkowych w tkankach roślinnych;
5) wykazuje związek budowy morfologicznej i anatomicznej (pierwotnej i wtórnej) organów wegetatywnych roślin z pełnionymi przez nie funkcjami;
6) przedstawia cechy budowy roślin, które umożliwiły im zasiedlenie środowisk lądowych;
7) przedstawia adaptacje w budowie anatomicznej roślin do wymiany gazowej;
8) uzasadnia, że modyfikacje organów wegetatywnych roślin są adaptacją do różnych warunków środowiska i pełnionych funkcji;
9) przedstawia znaczenie roślin dla człowieka.
Zdający:
1) wykazuje, porównując na podstawie schematów, przemianę pokoleń mchów, paproci, nagonasiennych i okrytonasiennych, stopniową redukcję gametofitu;
2) przedstawia budowę kwiatów roślin nasiennych;
3) wykazuje związek budowy kwiatu roślin okrytonasiennych ze sposobem ich zapylania;
4) opisuje sposób powstawania gametofitów roślin nasiennych;
5) opisuje proces zapłodnienia i powstawania nasion u roślin nasiennych oraz owoców u okrytonasiennych;
6) wykazuje związek budowy owocu ze sposobem rozprzestrzeniania się roślin okrytonasiennych;
7) przedstawia budowę nasiona.
Zdający:
1) wyjaśnia mechanizmy pobierania oraz transportu wody i soli mineralnych;
2) wykazuje związek zmian potencjału osmotycznego i potencjału wody z otwieraniem i zamykaniem szparek;
3) wykazuje wpływ czynników zewnętrznych (temperatura, światło, wilgotność, ruchy powietrza) na bilans wodny roślin;
4) opisuje wpływ suszy fizjologicznej na bilans wodny rośliny;
5) podaje dostępne dla roślin formy wybranych makroelementów (N, S);
6) przedstawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów (N, S, Mg, K, P) dla roślin;
7) przedstawia udział innych organizmów (bakterie glebowe i symbiotyczne, grzyby) w pozyskiwaniu pokarmu przez rośliny;
8) przedstawia wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na proces kiełkowania nasion;
9) określa rolę auksyn i etylenu w procesach wzrostu i rozwoju roślin;
10) przedstawia nastie i tropizmy jako reakcje roślin na bodźce (światło, temperatura, grawitacja, bodźce mechaniczne i chemiczne);
11) przedstawia rolę auksyn w ruchach wzrostowych roślin.
Zdający:
1) rozróżnia zwierzęta dwuwarstwowe i trójwarstwowe, pierwouste i wtórouste; bezżuchwowce i żuchwowce; na podstawie drzewa filogenetycznego wykazuje pokrewieństwo między grupami zwierząt;
2) wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, mięczaków i stawonogów (skorupiaków, pajęczaków i owadów);
3) rozpoznaje tkanki zwierzęce na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją;
4) przedstawia znaczenie połączeń międzykomórkowych w tkankach zwierzęcych;
5) wykazuje związek budowy narządów z pełnioną przez nie funkcją;
6) przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy narządami w obrębie układu;
7) przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy układami narządów w obrębie organizmu;
8) wykazuje związek między wielkością, aktywnością życiową, temperaturą ciała, a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu;
9) przedstawia adaptacje w budowie i funkcjonowaniu układów pokarmowych zwierząt do rodzaju pokarmu oraz sposobu jego pobierania;
10) rozróżnia trawienie wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe u zwierząt;
11) przedstawia warunki umożliwiające i ułatwiające dyfuzję gazów przez powierzchnie wymiany gazowej;
12) wykazuje związek lokalizacji (wewnętrzna i zewnętrzna) i budowy powierzchni wymiany gazowej ze środowiskiem życia;
13) podaje przykłady narządów wymiany gazowej, wskazując grupy zwierząt, u których występują;
14) przedstawia rodzaje układów krążenia u zwierząt (otwarte, zamknięte) oraz wykazuje związek między budową układu krążenia i jego funkcją u poznanych grup zwierząt;
15) wykazuje konieczność regulacji osmotycznej u zwierząt żyjących w różnych środowiskach;
16) przedstawia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu;
17) wykazuje związek między środowiskiem życia zwierząt i rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii;
18) wyróżnia rodzaje receptorów u zwierząt ze względu na rodzaj odbieranego bodźca;
19) przedstawia związek między środowiskiem życia a sposobem poruszania się;
20) rozróżnia rodzaje ruchu zwierząt (rzęskowy, mięśniowy);
21) analizuje współdziałanie mięśni z różnymi typami szkieletu (hydrauliczny, zewnętrzny, wewnętrzny);
22) analizuje budowę szkieletu wewnętrznego (na schemacie, modelu, fotografii) jako wyraz adaptacji do środowiska i trybu życia;
23) przedstawia różne rodzaje pokrycia ciała zwierząt i podaje ich funkcje;
24) przedstawia przykłady sposobów regulacji temperatury ciała u zwierząt endotermicznych oraz ektotermicznych;
25) przedstawia istotę rozmnażania płciowego;
26) rozróżnia zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne, jajorodność, jajożyworodność i żyworodność oraz podaje przykłady grup zwierząt, u których występuje;
27) wykazuje związek budowy jaja ze środowiskiem życia;
28) analizuje na podstawie schematu cykle rozwojowe zwierząt pasożytniczych; rozróżnia żywicieli pośrednich i ostatecznych;
29) porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne u owadów, uwzględniając rolę poczwarki w cyklu rozwojowym.
Zdający:
1) rozróżnia zwierzęta dwuwarstwowe i trójwarstwowe, pierwouste i wtórouste; bezżuchwowce i żuchwowce; owodniowce i bezowodniowce; łożyskowe i bezłożyskowe; skrzelodyszne i płucodyszne; zmiennocieplne i stałocieplne; na podstawie drzewa filogenetycznego wykazuje pokrewieństwo między grupami zwierząt;
2) wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie ryb, płazów, gadów, ssaków i ptaków; na podstawie tych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup.
3) wykazuje związek budowy narządów z pełnioną przez nie funkcją;
4) przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy narządami w obrębie układu;
5) przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy układami narządów w obrębie organizmu;
6) wykazuje związek między wielkością, aktywnością życiową, temperaturą ciała, a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu;
7) przedstawia adaptacje w budowie i funkcjonowaniu układów pokarmowych zwierząt do rodzaju pokarmu oraz sposobu jego pobierania;
8) przedstawia warunki umożliwiające i ułatwiające dyfuzję gazów przez powierzchnie wymiany gazowej;
9) wykazuje związek lokalizacji (wewnętrzna i zewnętrzna) i budowy powierzchni wymiany gazowej ze środowiskiem życia;
10) podaje przykłady narządów wymiany gazowej, wskazując grupy zwierząt, u których występują;
11) porównuje, określając tendencje ewolucyjne, budowę płuc gromad kręgowców;
12) wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej w skrzelach, uwzględniając mechanizm przeciwprądowy;
13) wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc u płazów, gadów, ptaków i ssaków;
14) wykazuje związek między budową układu krążenia i jego funkcją u poznanych grup zwierząt;
15) porównuje, określając tendencje ewolucyjne, budowę serc gromad kręgowców;
16) wykazuje konieczność regulacji osmotycznej u zwierząt żyjących w różnych środowiskach;
17) przedstawia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu;
18) wykazuje związek między środowiskiem życia zwierząt i rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii;
19) wyróżnia rodzaje receptorów u zwierząt ze względu na rodzaj odbieranego bodźca;
20) przedstawia związek między środowiskiem życia a sposobem poruszania się;
21) analizuje współdziałanie mięśni z różnymi typami szkieletu (hydrauliczny, zewnętrzny, wewnętrzny);
22) rozróżnia rodzaje ruchu zwierząt (rzęskowy, mięśniowy);
23) analizuje budowę szkieletu wewnętrznego (na schemacie, modelu, fotografii) jako wyraz adaptacji do środowiska i trybu życia;
24) przedstawia różne rodzaje pokrycia ciała zwierząt i podaje ich funkcje;
25) wykazuje związek między budową i funkcją skóry kręgowców;
26) przedstawia przykłady sposobów regulacji temperatury ciała u zwierząt endotermicznych oraz ektotermicznych;
27) przedstawia istotę rozmnażania płciowego;
28) rozróżnia zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne, jajorodność, jajożyworodność i żyworodność oraz podaje przykłady grup zwierząt, u których występuje;
29) wykazuje związek budowy jaja ze środowiskiem życia;
30) przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodkowym owodniowców.
Zdający:
1) przedstawia rolę nieorganicznych i organicznych składników pokarmowych w odżywianiu człowieka, w szczególności białek pełnowartościowych i niepełnowartościowych, NNKT, błonnika, witamin;
2) przedstawia związek budowy odcinków przewodu pokarmowego człowieka z pełnioną przez nie funkcją;
3) przedstawia rolę wydzielin gruczołów i komórek gruczołowych w obróbce pokarmu;
4) przedstawia proces trawienia poszczególnych składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka;
5) przedstawia proces wchłaniania poszczególnych produktów trawienia składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka;
6) przedstawia rolę wątroby w przemianach substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym,
7) przedstawia zasady racjonalnego żywienia człowieka;
8) podaje przyczyny otyłości u człowieka oraz sposoby jej profilaktyki;
9) przedstawia znaczenie badań diagnostycznych (gastroskopia, kolonoskopia, USG) w profilaktyce i leczeniu chorób układu pokarmowego, w tym raka żołądka, raka jelita grubego;
10) przedstawia związek między budową i funkcją narządów układu moczowego człowieka;
11) przedstawia proces tworzenia moczu u człowieka oraz wyjaśnia znaczenie regulacji hormonalnej w tym procesie;
12) analizuje znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu moczowego (badanie ogólne moczu).
Zdający:
1) wykazuje związek między budową i funkcją elementów układu oddechowego człowieka;
2) opisuje wymianę gazową w tkankach i płucach, uwzględniając powinowactwo hemoglobiny do tlenu w różnych warunkach pH i temperatury krwi oraz ciśnienia parcjalnego tlenu w środowisku zewnętrznym;
3) analizuje wpływ czynników zewnętrznych na funkcjonowanie układu oddechowego (tlenek węgla, pyłowe zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy, smog);
4) przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu oddechowego (RTG klatki piersiowej, spirometria, bronchoskopia);
5) przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych;
6) wykazuje związek między budową i funkcją naczyń krwionośnych;
7) przedstawia budowę serca człowieka oraz krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym,
8) przedstawia automatyzm pracy serca;
9) wykazuje związek między stylem życia i chorobami układu krążenia (miażdżyca, zawał mięśnia sercowego); przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu krążenia (EKG, pomiar ciśnienia tętniczego);
10) przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy.
Zdający:
1) rozróżnia odporność wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą) oraz komórkową i humoralną;
2) opisuje sposoby nabywania odporności swoistej (czynny i bierny);
3) przedstawia narządy i komórki układu odpornościowego człowieka;
4) przedstawia rolę mediatorów układu odpornościowego w reakcji odpornościowej (białka ostrej fazy, cytokiny);
5) wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa i przedstawia jej znaczenie w transplantologii;
6) wyjaśnia istotę konfliktu serologicznego i przedstawia znaczenie podawania przeciwciał anty-Rh;
7) analizuje zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego (nadmierna i osłabiona odpowiedź immunologiczna) oraz podaje sytuacje wymagające immunosupresji (przeszczepy, alergie, choroby autoimmunologiczne);
8) opisuje współdziałanie mięśni, ścięgien, stawów i kości w ruchu człowieka;
9) przedstawia budowę mięśnia szkieletowego (filamenty aktynowe i miozynowe, miofibrylla, włókno mięśniowe, brzusiec mięśnia);
10) wyjaśnia, na podstawie schematu, molekularny mechanizm skurczu mięśnia;
11) przedstawia sposoby pozyskiwania ATP niezbędnego do skurczu mięśnia;
12) przedstawia antagonizm i współdziałanie mięśni w wykonywaniu ruchów;
13) rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) rodzaje połączeń kości i określa ich funkcje,
14) rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) kości szkieletu osiowego, obręczy i kończyn człowieka;
15) wyjaśnia wpływ odżywiania się (w tym suplementacji) na rozwój oraz stan kości i mięśni człowieka;
16) przedstawia rolę skóry w syntezie prowitaminy D; wykazuje związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV z procesem starzenia się skóry oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób i zmian skórnych.
Zdający:
1) przedstawia mechanizmy warunkujące homeostazę (termoregulacja, osmoregulacja, stałość składu płynów ustrojowych, ciśnienie krwi);
2) wykazuje związek między wielkością, aktywnością życiową, temperaturą ciała, a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu;
3) wyjaśnia, w jaki sposób hormony steroidowe i niesteroidowe (pochodne aminokwasów i peptydowe) regulują czynności komórek docelowych;
4) podaje lokalizacje gruczołów dokrewnych człowieka i wymienia hormony przez nie produkowane;
5) wyjaśnia, w jaki sposób koordynowana jest aktywność układów hormonalnego i nerwowego (nadrzędna rola podwzgórza i przysadki);
6) wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego na osi podwzgórze – przysadka – gruczoł (hormony tarczycy, kory nadnerczy i gonad);
7) przedstawia antagonistyczne działanie hormonów na przykładzie regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi;
8) wyjaśnia rolę hormonów w reakcji na stres u człowieka;
9) przedstawia rolę hormonów w regulacji tempa metabolizmu;
10) określa skutki niedoczynności i nadczynności gruczołów dokrewnych;
11) przedstawia budowę i funkcje narządów układu rozrodczego męskiego i żeńskiego człowieka;
12) analizuje proces gametogenezy u człowieka i wskazuje podobieństwa oraz różnice w przebiegu powstawania gamet męskich i żeńskich;
13) przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego, z uwzględnieniem działania hormonów przysadkowych i jajnikowych w jego regulacji;
14) przedstawia rolę syntetycznych hormonów (progesteronu i estrogenów) w regulacji cyklu menstruacyjnego;
15) przedstawia przebieg ciąży z uwzględnieniem funkcji łożyska; analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży; wyjaśnia istotę i znaczenie badań prenatalnych;
16) przedstawia etapy ontogenezy człowieka, uwzględniając skutki wydłużającego się okresu starości.
Zdający:
1) wyjaśnia istotę powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego; wykazuje związek między budową neuronu a przewodzeniem impulsu nerwowego;
2) przedstawia działanie synapsy chemicznej, uwzględniając rolę przekaźników chemicznych; podaje przykłady tych neuroprzekaźników;
3) przedstawia drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym;
4) porównuje rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się;
5) przedstawia budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów człowieka;
6) przedstawia rolę autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy oraz podaje lokalizacje ośrodków tego układu;
7) wykazuje związek pomiędzy lokalizacją receptorów w organizmie człowieka a pełnioną funkcją;
8) przedstawia budowę oraz działanie oka i ucha człowieka;
9) wyjaśnia wpływ substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, na funkcjonowanie organizmu;
10) przedstawia wybrane choroby układu nerwowego (depresja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona) oraz znaczenie ich wczesnej diagnostyki dla ograniczenia społecznych skutków tych chorób.
Zdający:
1) porównuje skład chemiczny i strukturę cząsteczek DNA i RNA, z uwzględnieniem rodzajów wiązań występujących w tych cząsteczkach; określa znaczenie biologiczne kwasów nukleinowych;
2) przedstawia organizację materiału genetycznego w komórce;
3) wyjaśnia mechanizm replikacji DNA, z uwzględnieniem roli enzymów (helikaza, prymaza, polimeraza DNA, ligaza);
4) opisuje cykl komórkowy, z uwzględnieniem zmian ilości DNA w poszczególnych jego etapach, uzasadnia konieczność replikacji DNA przed podziałem komórki;
5) opisuje przebieg kariokinezy podczas mitozy i mejozy;
6) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, mikrofotografii) poszczególne etapy mitozy i mejozy;
7) porównuje przebieg cytokinezy w komórkach roślinnych i zwierzęcych;
8) przedstawia znaczenie mitozy i mejozy w zachowaniu ciągłości życia na Ziemi;
9) wyjaśnia znaczenie procesu crossing-over i niezależnej segregacji chromosomów jako źródeł zmienności rekombinacyjnej i różnorodności biologicznej;
10) przedstawia apoptozę jako proces warunkujący prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmów wielokomórkowych;
11) porównuje strukturę genu organizmu prokariotycznego i eukariotycznego;
12) opisuje proces transkrypcji z uwzględnieniem roli polimerazy RNA;
13) opisuje proces obróbki potranskrypcyjnej u organizmów eukariotycznych;
14) przedstawia cechy kodu genetycznego;
15) opisuje proces translacji ;
16) porównuje przebieg ekspresji informacji genetycznej w komórce prokariotycznej i eukariotycznej;
17) przedstawia istotę regulacji ekspresji genów u organizmów eukariotycznych.
Zdający:
1) zapisuje i analizuje krzyżówki (w tym krzyżówki testowe) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia określonych genotypów i fenotypów oraz stosunek fenotypowy w pokoleniach potomnych, w tym cech warunkowanych przez allele wielokrotne;
2) przedstawia dziedziczenie jednogenowe, dwugenowe i wielogenowe (dominacja pełna, dominacja niepełna, kodominacja, współdziałanie dwóch lub większej liczby genów);
3) przedstawia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności Morgana;
4) analizuje dziedziczenie cech sprzężonych; oblicza odległość między genami; na podstawie odległości między genami określa kolejność ich ułożenia na chromosomie;
5) wyjaśnia istotę dziedziczenia pozajądrowego;
6) przedstawia determinację oraz dziedziczenie płci;
7) przedstawia dziedziczenie cech sprzężonych z płcią;
8) analizuje rodowody i na ich podstawie ustala sposób dziedziczenia danej cechy.
Zdający:
1) opisuje zmienność jako różnorodność fenotypową osobników w populacji;
2) przedstawia typy zmienności genetycznej (rekombinacyjna i mutacyjna);
3) rozróżnia ciągłą i nieciągłą zmienność cechy; wyjaśnia genetyczne podłoże tych zmienności;
4) przedstawia źródła zmienności rekombinacyjnej;
5) przedstawia rodzaje mutacji genowych oraz określa ich skutki;
6) przedstawia rodzaje aberracji chromosomowych (strukturalnych i liczbowych) oraz określa ich skutki;
7) określa na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, fenyloketonuria, pląsawica Huntingtona, hemofilia, zespół Downa);
8) wykazuje związek pomiędzy narażeniem organizmu na działanie czynników mutagennych (fizycznych, chemicznych, biologicznych) a zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób;
9) przedstawia transformację nowotworową komórek jako następstwo mutacji w obrębie genów kodujących białka regulujące cykl komórkowy oraz odpowiedzialnych za naprawę DNA.
Zdający:
1) rozróżnia biotechnologię tradycyjną i molekularną;
2) przedstawia współczesne zastosowania metod biotechnologii tradycyjnej w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, rolnictwie, biodegradacji i oczyszczaniu ścieków;
3) przedstawia narzędzia wykorzystywane w biotechnologii molekularnej (enzymy: polimerazy, ligazy i enzymy restrykcyjne) i określa ich zastosowania;
4) przedstawia istotę technik stosowanych w inżynierii genetycznej (hybrydyzacja DNA, analiza restrykcyjna i elektroforeza DNA, metoda PCR);
5) przedstawia zastosowania wybranych technik inżynierii genetycznej w medycynie sądowej, kryminalistyce, diagnostyce chorób;
6) wyjaśnia, czym jest organizm transgeniczny i GMO; przedstawia sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych;
7) przedstawia potencjalne korzyści i zagrożenia wynikające z zastosowania organizmów modyfikowanych genetycznie w rolnictwie, przemyśle, medycynie i badaniach naukowych; podaje przykłady produktów otrzymanych z wykorzystaniem modyfikowanych genetycznie organizmów;
8) przedstawia zastosowania biotechnologii molekularnej w badaniach ewolucyjnych i systematyce organizmów;
9) przedstawia sytuacje, w których zasadne jest korzystanie z poradnictwa genetycznego;
10) przedstawia szanse i zagrożenia wynikające z zastosowań biotechnologii molekularnej.
Zdający:
1) rozróżnia czynniki biotyczne i abiotyczne oddziałujące na organizmy;
2) przedstawia elementy niszy ekologicznej organizmu; rozróżnia niszę ekologiczną od siedliska;
3) wyjaśnia, czym jest tolerancja ekologiczna;
4) wykazuje znaczenie organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w bioindykacji;
5) określa środowisko życia organizmu na podstawie jego tolerancji ekologicznej na określony czynnik;
6) przedstawia istotę teorii metapopulacji oraz określa znaczenie migracji w przepływie genów dla przetrwania gatunku w środowisku;
7) charakteryzuje populację, określając jej cechy (liczebność, zagęszczenie, struktura przestrzenna, wiekowa i płciowa); dokonuje obserwacji cech populacji wybranego gatunku;
8) wyjaśnia znaczenie zależności nieantagonistycznych (mutualizm obligatoryjny i fakultatywny, komensalizm) w ekosystemie i podaje ich przykłady;
9) przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej;
10) przedstawia adaptacje drapieżników, pasożytów i roślinożerców do zdobywania pokarmu;
11) przedstawia adaptacje obronne ofiar drapieżników, żywicieli pasożytów oraz zjadanych roślin;
12) określa zależności pokarmowe w ekosystemie na podstawie analizy fragmentów sieci pokarmowych; przedstawia zależności pokarmowe w biocenozie w postaci łańcuchów pokarmowych;
13) wyjaśnia przepływ energii i obieg materii w ekosystemie;
14) opisuje obieg węgla i azotu w przyrodzie, wykazując rolę różnych grup organizmów w tych obiegach.
Zdający:
1) przedstawia typy różnorodności biologicznej: genetyczną, gatunkową i ekosystemową;
2) wykazuje wpływ działalności człowieka (intensyfikacji rolnictwa, urbanizacji, industrializacji, rozwoju komunikacji i turystyki) na różnorodność biologiczną;
3) wyjaśnia znaczenie restytucji i reintrodukcji gatunków dla zachowania różnorodności biologicznej; podaje przykłady restytuowanych gatunków;
4) uzasadnia konieczność stosowania różnych form ochrony przyrody, w tym Natura 2000;
5) uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej (CITES, Konwencja o Różnorodności Biologicznej, Agenda 21) dla ochrony różnorodności biologicznej;
6) przedstawia istotę zrównoważonego rozwoju.
Zdający:
1) wnioskuje na podstawie analizy kladogramów o pokrewieństwie ewolucyjnym organizmów;
2) rozróżnia na drzewie filogenetycznym grupy monofiletyczne, parafiletyczne i polifiletyczne; wykazuje, że klasyfikacja organizmów oparta jest na ich filogenezie;
3) porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne;
4) przedstawia podstawowe źródła wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji;
5) określa pokrewieństwo ewolucyjne gatunków na podstawie analizy drzewa filogenetycznego;
6) przedstawia rodzaje zmienności i wykazuje znaczenie zmienności genetycznej w procesie ewolucji;
7) wyjaśnia mechanizm działania doboru naturalnego i przedstawia jego rodzaje (stabilizujący, kierunkowy i różnicujący);
8) wykazuje, że dzięki doborowi naturalnemu organizmy zyskują nowe cechy adaptacyjne;
9) określa warunki, w jakich zachodzi dryf genetyczny;
10) przedstawia przyczyny zmian częstości alleli w populacji;
11) przedstawia założenia prawa Hardy’ego-Weinberga;
12) stosuje równanie Hardy’ego-Weinberga do obliczenia częstości alleli, genotypów i fenotypów w populacji;
13) wyjaśnia, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji ludzkiej utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne;
14) przedstawia gatunek jako izolowaną pulę genową;
15) przedstawia mechanizm powstawania gatunków wskutek specjacji allopatrycznej i sympatrycznej;
16) opisuje warunki, w jakich zachodzi radiacja adaptacyjna oraz ewolucja zbieżna;
17) rozpoznaje, na podstawie opisu, schematu, rysunku, konwergencję i dywergencję;
18) określa pokrewieństwo człowieka z innymi zwierzętami na podstawie analizy drzewa rodowego;
19) przedstawia podobieństwa między człowiekiem a innymi naczelnymi; przedstawia cechy odróżniające człowieka od małp człekokształtnych;
20) analizuje różnorodne źródła informacji dotyczące ewolucji człowieka i przedstawia tendencje zmian ewolucyjnych.
Podstawa programowa - eBiologia - Matura z biologii - nauka przez zadania
Emilie Eve Stahl
Trwa ładowanie...