Hrebenne zdumiewa zwyczajnością. Żadnych uchodźców, popłochu, rozdzierających serce scen, którymi karmiła się wyobraźnia Polaków jedenaście miesięcy temu. Ot, rutynowo działające przejście na polsko-ukraińskiej granicy. Świadomość, że tam na wschodzie toczy się brutalny konflikt, nie przystaje do widoku sunących w obie strony cywilnych ciężarówek. Wyładowane tiry będą mi towarzyszyć aż po sam Donbas, co z czasem – na skutek zmieniającego się przez wojnę otoczenia – nabierze iście surrealistycznego wymiaru.
- Z kraju wyjechało mnóstwo ludzi, ale dużo więcej zostało. Chcą jeść, pić, jakoś żyć – odparł z uśmiechem ukraiński pogranicznik, który przywykł już do wojennej (nie)normalności.
Na trasie do Lwowa o wojnie przypominają przydrożne bilbordy opiewające bohaterstwo żołnierzy ZSU (sił zbrojnych Ukrainy). Co rusz przemykające wojskowe łaziki i busy nie są niczym nadzwyczajnym – w okolicy znajduje się spory poligon w Jaworowie. Dziwić może za to nadreprezentacja wieloosiowych lawet zmierzających ku Polsce. Wcześniej, jeszcze u nas, widziałem kilka takich pojazdów, załadowanych amerykańskimi terenówkami humvee. Na południowo-wschodniej granicy RP trwa największa operacja logistyczna od czasu zakończenia II wojny światowej. Każdej doby – głównie przy wykorzystaniu tymczasowych przejść – przerzuca się masę sprzętu niezbędnego do prowadzenia wojny z rosjanami. Wwózka do Ukrainy co bardziej pokaźnych „przesyłek” odbywa się nocą. Ryzyko ataku rosyjskiego lotnictwa jest znikome, ale istnieje. Dlatego trudno zobaczyć pełne lawety za dnia – puste, wracające na granicę, już dużo łatwiej.
I dopiero pod Kijowem wojna na dobre wdziera się w krajobraz. Prowadząca do miasta szosa E-40 pozostaje w pełni przejezdna i zarazem okaleczona. Gruz z pozarywanych estakad uprzątnięto, leje zaasfaltowano, wraki rosyjskich tanków – masowo niszczonych w lutym i marcu ub.r. na podejściu do stolicy – odholowano na składowiska złomu. Gdzieniegdzie jednak – po obu stronach drogi – wciąż straszą wypalone budynki.
- W tym miejscu rosjanie rozstawili działa – odezwał się w pewnej chwili nasz ukraiński przewodnik. – Wykończyły ich piony… – mężczyzna mówił o armatach strzelających amunicją o kalibrze 203 mm. Zaprojektowanych jeszcze w czasach radzieckich, także z zamysłem użycia pocisków jądrowych. Mijaliśmy właśnie jedno z bezkolizyjnych przejść dla pieszych – cokolwiek tam uderzyło, tylko pozbawione kładki podpory oraz ślady po zasypanych dziurach w pasie między jezdniami, stanowiły dowód dramatu.
Pojechałem do Ukrainy z konwojem humanitarnym, Kijów był jedynie przystankiem w drodze do Bachmutu. Zabrakło zatem okazji, by rozejrzeć się po mieście. Znam je trochę z wcześniejszych wyjazdów, gdy relacjonowałem konflikt w Donbasie i zwykle od Kijowa zaczynałem podróż. W tamtych czasach z trudem znajdowało się ślady mówiące o tym, że kraj był w stanie wojny. Dziś jest inaczej. W centrum handlowym pod Majdanem – zwykle nabitym ludźmi, bo to zarazem podziemne przejście do pobliskiej stacji metra – już wczesnym popołudniem hula wiatr. Większość sklepów zamknięto, w nielicznych snują się niczym duchy znudzone, pozbawione zajęcia sprzedawczynie. Hol tonie w półmroku, z powodu oszczędności wyłączono ruchome schody. Pamiętam takie widoki z początków pandemii w Polsce – i gdy to skojarzenie przyszło mi do głowy, pojawiła się inna refleksja. Ukraińcy płynnie weszli z kowidowych w wojenne restrykcje – i jakkolwiek brutalnie to zabrzmi, mieli czas, by przywyknąć.
Tylko ile można żyć w realiach stanu wyjątkowego?
Innym namacalnym dowodem wojny jest hotel Alfa w centrum metropolii – trafiony w sylwestrową noc przez drona-kamikadze. Jednego z szahidów-136, zakupionych przez rosję w Iranie (oficjalnie noszących nazwę Gerań-2 i będących rzekomo rosyjskiej produkcji; rosjanie wstydzą się, że muszą kupować broń od Irańczyków). Dron uderzył w róg budynku, obdzierając go z części fasady. Tyle dobrego, że nikt nie zginął, a obiekt nadaje się do odbudowy.
Skutki eksplozji przywodzące na myśl katastrofę budowlaną mogą pomóc w podtrzymaniu iluzji, że wszystko jest „po staremu”. „Musimy się tak oszukiwać, żeby nie zwariować”, napisał mi w grudniu ub.r. kolega, mieszkaniec ukraińskiej stolicy. „Ta strategia sprawdza się jedynie za dnia”, dodał, a ja nie do końca wiedziałem, o co mu chodzi. Pełen sens tych słów pojąłem dopiero w drodze powrotnej z Donbasu – Kijów w środku nocy, zaciemniony, wygląda bowiem upiornie. Okazałe wieżowce pozbawione rozświetlonych okien obnażają swój nienaturalny charakter. Widać jedynie kontury czegoś wielkiego, jakby przyczajonego, co budzi atawistyczny niepokój. Cieszyłem się, gdy wreszcie wyjechaliśmy z miasta, w „zwykłą” ciemność.
A propos tej ciemności – pisałem o niej sporo w jednym z poprzednich postów, wrócę do tematu na chwilę. Ale najpierw garść nieco odleglejszych wspomnień. Gdy osiem lat temu po raz pierwszy pojechałem do Ukrainy, urzekła mnie jej przyroda. Gorzej z materialną tkanką pokrywającą kraj – im dalej jechałem na wschód, tym bardziej wydawała mi się brzydsza, koślawsza, zużyta i zniszczona. I wcale nie miało to związku z wojną. Infrastruktura miast i wiosek sprawiała wrażenie, jakby po 1991 roku – gdy upadł Związek Radziecki – pozostawiono ją samej sobie. Nie przejmując się zbytnio naturalnym procesem rozpadu.
Na tle tej szarej, przygnębiającej masy wyróżniały się, niczym wyspy nowoczesności i schludności, stacje benzynowe. Szczerze mówiąc, owe kolorowe, klockowate formy pasowały do ponurego ukraińskiego krajobrazu jak pięść do nosa. Ale były – w przypływie optymistycznych myśli przyszło mi do głowy, że stanowią zapowiedź lepszych czasów, które czekają Ukrainę.
Te czasy jeszcze nie nadeszły, a stacje, nocą, jeszcze bardziej odróżniają się od reszty zabudowy – są bowiem rozświetlone, widoczne z daleka („jak latarnie morskie”, uznałem w którymś momencie). I często obłożone workami z piaskiem - jak ta ze zdjęcia głównego.
- To jedyne miejsce w okolicy, gdzie można napić się kawy – tłumaczyła mi sprzedawczyni. – Ponieważ stacja to takie akwarium, trzeba było zrobić coś, żeby ludzie czuli się bezpieczniej.
Ot, wojenny pragmatyzm zaprzęgnięty do walki o klienta.
-----
Korzystając z okazji chciałbym podziękować swoim najszczodrzejszym Patronom: Andrzejowi Kardasiowi, Jakubowi Wojtakajtisowi, Pawłowi Ostojskiemu, Magdalenie Kaczmarek, Bartoszowi Wojciechowskiemu, Maciejowi Szulcowi, Piotrowi Maćkowiakowi i Przemkowi Piotrowskiemu. A także: Maxowi Maksimovičowi, Michałowi Wielickiemu, Monice Rani, Jarosławowi Grabowskiemu, Bożenie Bolechale, Aleksandrowi Stępieniowi, Szymonowi Jończykowi, Mateuszowi Jasinie, Remiemu Schleicherowi, Miko Kopczakowi, Grzegorzowi Dąbrowskiemu, Arturowi Żakowi, Bernardowi Afeltowiczowi i Justynie Miodowskiej.
Szanowni, to dzięki Wam – i licznemu gronu innych Donatorów – powstają moje materiały!
Marcin Ogdowski
Trwa ładowanie...