Newsletter o państwie i prawie [nr 3]
1. W sierpniu 2021 r. na granicy polsko – białoruskiej wybuchł kryzys humanitarny https://oko.press/pamietacie-o-usnarzu-tkwili-uwiezieni-na-granicy-wiecie-co-sie-z-nimi-stalo. W obliczu rosnącej liczby cudzoziemców przekraczających w sposób nieuregulowany granicę, polska Straż Graniczna wypracowała niehumanitarną praktykę tzw. push-backów czyli wywózek polegającą na wywożeniu do granicy z Białorusią zatrzymanych po polskiej stronie cudzoziemców bez jednoczesnego rozpatrywania ich wniosków o ochronę międzynarodową https://oko.press/pogranicznik-spowiedz-granica. Realizacja wywózek dokonywana jest na podstawie § 3 ust. 2b rozporządzenia MSWiA z 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych (tzw. rozporządzenie graniczne), który dodany został do rozporządzenia w wyniku nowelizacji przeprowadzonej w sierpniu 2021 r. Rozporządzenie to jest niezgodne z prawem krajowym i międzynarodowym, podobnie jak niezgodne z prawem są praktyki Straży Granicznej zawracającej cudzoziemców do granicy z Białorusią bez zbadania ich indywidualnej sytuacji i bez wszczęcia wobec nich przewidzianych prawem procedur, pozwalających na ocenę, czy mogą zostać w bezpieczny sposób przekazani do innego państwa. W licznych orzeczeniach Sądy, które oceniały działanie Straży Granicznej w zakresie wywózek w większości przypadków uznały je za niezgodne z przepisami prawa krajowego, unijnego i międzynarodowego. Przed sądami krajowymi oraz Europejskim Trybunałem Praw Człowieka toczą się obecnie kolejne postępowania, w których skarżący zarzucają polskim władzom naruszenie ich praw https://hfhr.pl/upload/2022/12/informacja-wyroki-ws-push-back-grudzien-2022.pdf. Wywózki w sposób oczywisty mogą narażać cudzoziemców na utratę zdrowia i życia. Dlatego Helsińska Fundacja Praw Człowieka opublikowała poradnik prawny dla funkcjonariuszy Straży Granicznej, uczulający ich na potrzebę respektowania praw cudzoziemców oraz przestrzegający o możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej funkcjonariuszy, którzy decydują się na wykonywanie rozkazów niezgodnych z prawem https://oko.press/hfpc-funkcjonariusz-ka-strazy-granicznej-ma-obowiazek-odmowic-wykonania-rozkazu-niezgodnego-z-prawem. Wraz z pogarszającymi się warunkami pogodowymi, osoby błądzące w lasach na całej długości granicy polsko – białoruskiej, potrzebują pomocy humanitarnej. Pomoc taką od początku trwania kryzysu na granicy świadczą przede wszystkim aktywistki i aktywiści. Od sierpnia 2021 działa nieprzerwanie Grupa Granica – nieformalna koalicja wspierana przez organizacje pozarządowe, instytucje i osoby indywidualne, która stworzyła mechanizmy udzielania pomocy humanitarnej, prawnej i medycznej. Mimo ogromnego zaangażowania aktywistów, nie mają oni możliwości dotrzeć z pomocą do każdej potrzebującej osoby, a praktyka push-backów zbiera śmiertelne żniwo. Na granicy odnajdywane są kolejne ciała migrantek i migrantów https://oko.press/smiertelne-zniwo-push-backow-na-granicy-z-bialorusia-znaleziono-ciala-az-4-migrantow; https://oko.press/smierc-na-granicy-aktywisci-ofiara-to-mloda-kobieta-z-etiopii-szukalismy-jej-od-tygodnia; https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,29472739,kryzys-na-granicy-polsko-bialoruskiej-kolejne-cialo-w-puszczy.html. To, co dzieje się na na granicy polsko – białoruskiej dr Hanna Machińska, była zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich uznała za „hańbę, którą oceni historia” https://www.rp.pl/prawo-karne/art37723461-hanna-machinska-nasza-hanba-ktora-oceni-historia. Przejmująco o sytuacji na granicy dr Hanna Machińska opowiadała podczas dwóch wykładów wygłoszonych w styczniu br., najpierw w PAN https://oko.press/las-noc-nur-mokra-mowi-ja-chce-tu-zostac-chce-sie-uczyc-machinska-o-granicy-slowo-w-slowo, a następnie na Uniwersytecie Warszawskiem https://oko.press/machinska-mur-na-granicy-mowi-polska-jest-dla-polakow-mur-niszczy-nasze-zycie-posluchaj. W polemice z narracją o obronie granicy przed hybrydowym atakiem Łukaszenki https://www.gov.pl/web/granica/granica-polsko-bialoruska2, prof. Andrzej Leder, filozof kultury ostrzegał zaś, że „całe to pseudo-patriotyczne wzmożenie jest oparte na kłamstwie. Kiedy ludzie umierają z zimna i głodu, nie można rozdzielać moralności i real-polityki. Śmierć w lesie jest real-polityczna; dla umierającego nie ma nic bardziej realnego, ale także dla tych, którzy ją spowodowali i do niej dopuścili staje się realnością. Będzie im ciążyć przez dziesięciolecia" https://oko.press/hybrydowe-podle-klamstwo-i-prawdziwa-smierc-leder-o-zbrodniach-na-granicy. Zima to okres szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia osób uchodźczych. Każda wywózka i pozostawienie ludzi na mrozie, bez dostępu do jedzenia, wody i ciepłego schronienia, może skończyć się tragicznie. Ważne jest zatem, by podjąć działania zmierzające do deeskalacji urzędowej przemocy i zapobiegania kolejnym śmierciom z wychłodzenia. Należy pamiętać, że niezależnie od sposobu przekroczenia granicy, a także celu podróży, każda osoba, która znalazła się na terytorium Polski, uprawniona jest do szeregu podstawowych praw, jakie w każdej sytuacji muszą być respektowane. Należą do nich przede wszystkim: prawo do godnego traktowania, bezpieczeństwa osobistego, wolność od tortur i nieludzkiego, poniżającego traktowania, wreszcie prawo do humanitarnych i zgodnych z prawem procedur administracyjnych. Prawa te przysługują także osobom, które przekroczyły granicę w sposób nieuregulowany. Prawo do azylu stanowi podstawowe prawo człowieka https://hfhr.pl/upload/2022/12/sprawozdanie-grupy-granica-pazdziernik-listopad_1.pdf. Helsińska Fundacja Praw Człowieka udostępnia analizę prawną dotyczącą sytuacji cudzoziemców zawracanych przez funkcjonariuszy polskiej Straży Granicznej z terytorium Polski na terytorium Białorusi https://hfhr.pl/aktualnosci/po-stronie-prawa-analiza-sytuacji-na-granicy-polsko-bialoruskiej.
2. Komisja Europejska podjęła w dniu 15.02.br decyzję o skierowaniu sprawy przeciwko Polsce do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w związku z naruszeniem prawa UE przez polski Trybunał Konstytucyjny i jego orzecznictwo https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_23_842. Chodzi o zgodność z prawem unijnym dwóch rozstrzygnięć TK: pierwszego z 14 lipca 2021 r., wydanego w sprawie P 7/20, w którym stwierdzono, że Polska nie jest zobowiązana do wykonywania środków tymczasowych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), jeżeli dotyczą one kształtu i funkcjonowania sądownictwa https://oko.press/trybunal-konstytucyjny-pod-kierunkiem-piotrowicza-orzekl-ze-w-polsce-nie-obowiazuja-postanowienia-trybunalu-sprawiedliwosci-ue i drugiego z 7 października 2021 r., wydanego w sprawie K 3/21, w którym TK stwierdził, że interpretacja artykułów 1 i 19 Traktatu o UE przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w jego orzeczeniach o niezawisłości sądownictwa jest sprzeczna z konstytucją https://oko.press/prawny-polexit-tk-julii-przylebskiej-orzekl-ze-wyroki-tsue-sa-sprzeczne-z-konstytucja. Skarga KE dotyczy nie tylko rozstrzygnięć TK, lecz też samego TK pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej. KE dąży do zbadania przez TSUE, czy polski trybunał spełnia standardy określone w art. 19 ust. 1 traktatów, a także art. 47 Karty Praw Podstawowych (KPP). Pierwsza regulacja stanowi m.in. o tym, że TSUE zapewnia poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów, a państwa członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii. Z kolei art. 47 KPP stanowi o prawie do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu. Wśród licznych komentarzy do decyzji Komisji Europejskiej na szczególną uwagę zasługują wywiady, jakich udzielili wybitni konstytucjonaliści, sędziowie TK w stanie spoczynku, prof. Ewa Łętowska https://tvn24.pl/go/programy,7/fakty-po-faktach-odcinki,15048/odcinek-2986,S00E2986,994495 oraz prof. Mirosław Wyrzykowski https://wyborcza.pl/7,82983,29466983,tk-zaskarzony-do-tsue-prof-wyrzykowski-dla-polski-wstyd.html .
3. Polski rząd po raz pierwszy oficjalnie na piśmie odmówił zastosowania się do orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). W komunikacie ETPC poinformował, że rząd polski odmawia wykonania zabezpieczenia powołując się na stanowisko prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie i rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej, który w dniu 10.03.2022 r. w sprawie K 7/21 uznał przepis art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji Europejskiej za niekonstytucyjny https://oko.press/26-sedziow-legalnego-tk-o-wyroku-trybunalu-przylebskiej-niszczy-podstawy-unii-europejskiej. Rządu polski odmawia wykonania wydanego przez ETPC w grudniu 2022 r. środka tymczasowego, którym Trybunał zobowiązał polskie władze do zawieszenia skutków decyzji nowego kierownictwa Sądu Apelacyjnego w Warszawie w osobach prezesa Piotra Schaba i jego zastępcy Przemysława Radzika o przeniesieniu z wydziału karnego do wydziału pracy trzech sędzi tego sądu, doświadczonych karnistek z 20-30 letnim stażem: Marzanny Piekarskiej – Drążek, Ewy Leszczyńskiej – Furtak i Ewy Gregajtys. Przeniesienie do wydziału pracy było odwetem za stosowanie przez sędzie wyroków TSUE i ETPC i odmowę orzekania z sędziami powołanymi przez upolitycznioną Krajową Radę Sądownictwa, jak również uchylanie orzeczeń wydanych z udziałem takich sędziów. Przeciwko tym przenosinom protestowało ponad tysiąc prawników z całej Polski, w tym prezes SN Małgorzata Manowska https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/czlowiek-ziobry-piotr-schab-przyznaje-ze-przeniosl-dwie-sedzie-za-kare/lffgwtl. Przeniesione sędzie złożyły skargę do ETPC, a trybunał wydał środek tymczasowy, którego wykonania odmówiło najpierw kierownictwo Sądu Apelacyjnego w Warszawie, a obecnie oficjalnie polski rząd https://oko.press/rzad-pis-idzie-na-zwarcie-z-europa-oficjalnie-odmowil-wykonania-zabezpieczenia-etpcz. Środki tymczasowe są pilnymi zaleceniami dla państw, które są stronami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Trybunał w Strasburgu https://www.adwokatura.pl/prawa-czlowieka/europejski-trybunal-praw-czlowieka/wydaje je, aby zapobiec poważnemu i nieodwracalnemu naruszeniu konwencji, a władze mają obowiązek się do tych środków zastosować. Najczęściej chodzi o wstrzymanie wydalenia z kraju albo ekstradycji. W sprawach polskich normą stały się ostatnio wnioski o zagwarantowanie prawa do rzetelnego procesu. Jak informuje ETPC, od stycznia 2022 r. polscy sędziowie skierowali do trybunału 60 wniosków o zabezpieczenie. Prosili o to w 29 sprawach dotyczących prób pozbawienia ich immunitetów, zawieszania, przenoszenia na inne stanowiska. W 17 sprawach ETPC zdecydował o zabezpieczeniach. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem strasburskim niewykonanie środka tymczasowego stanowi naruszenie art. 34 konwencji i skutkować może nałożeniem na Polskę kolejnych kar, na co zwraca uwagę m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/niewykonanie-zabezpieczen-etpc-sad-apelacyjny-warszawa-msz.
4. 18-ty dzień każdego miesiąca jest Dniem Solidarności z Represjonowanymi Sędziami. Data ta ma wymiar symboliczny i nawiązuje do 18 listopada 2020, w którym na podstawie decyzji Izby Dyscyplinarnej, nie będącej sądem sędziowski immunitet stracił sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie Igor Tuleya. Sędzia Tuleya, jak i zdecydowana większość prawników, tej decyzji nie uznał, argumentując m.in, że Izba Dyscyplinarna została zawieszona przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a Sąd Najwyższy ocenił, iż nie jest ona niezależnym sądem, ponadto została powołana przez wyłonioną niezgodnie z Konstytucją Krajową Radą Sądownictwa i wyczerpuje znamiona sądu wyjątkowego, a więc nie może istnieć w systemie prawnym bez wprowadzenia stanu wojennego. Decyzja Izby Dyscyplinarnej w sprawie sędziego Igora Tuleyi była bezprawna, co następnie przyznała nawet Izba Odpowiedzialności Zawodowej. Izby Dyscyplinarnej już nie ma. Usunięta została z porządku prawnego, ale represje wobec sędziów podejmowane i zapowiadane są nadal. 18-tego lutego br. Minister sprawiedliwości i Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro w samo południe zwołał w siedzibie Prokuratury Krajowej konferencję prasową, na której wystąpił z wiceministrem sprawiedliwości Sebastianem Kaletą. Podczas konferencji ministrowie zapowiedzieli pociąganie do odpowiedzialności sędziów, z których orzecznictwem, kwestionującym status sędziów powołanych przez upolitycznioną KRS i opartym na stosowaniu uchwały 3 połączonych Izb Sądu Najwyższego i rozstrzygnięciach TSUE i ETPC się nie zgadzają, uznając je za „anarchizację wymiaru sprawiedliwości” https://oko.press/ziobro-atakuje-dude-straszy-prokuratura-sedziow https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1538124%2Czbigniew-ziobro-zwracam-sie-do-prezydenta-aby-pochylil-sie-nad-problemem.
5. 37 senatorów zgłosiło Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy do Pokojowej Nagrody Nobla https://wiadomosci.onet.pl/kraj/senat-zglasza-wosp-do-pokojowej-nagrody-nobla/w05cc5l . O inicjatywie senatorów poinformował marszałek Senatu Tomasz Grodzki. „Z radością i dumą w imieniu grupy senatorów złożyłem wniosek o uhonorowanie Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy Pokojową Nagrodą Nobla. Głęboko wierzymy, że ta nagroda należy się Jurkowi Owsiakowi i jego fundacji za to, jak jednoczy nas w czynieniu dobra" - przekazał przez Twittera. Więcej informacji o wniosku podaje Centrum Informacyjne Senatu. Wśród argumentów za nominacją mowa jest o tym, że WOŚP - określona jako fenomen socjologiczny – „mobilizuje wszystkie pokolenia Polaków w kraju podzielonym i rozdartym przez politykę". Jak napisali senatorowie, fundacja udowadnia, że nawet w kraju głębokich podziałów działanie bez oglądania się na osobiste preferencje polityczne jest możliwe i korzystne dla dobra chorych. https://wyborcza.pl/7,75398,29422897,czy-wosp-w-koncu-dostanie-pokojowego-nobla-nominacje-do-oslo.html. Tegoroczny 31. Finał WOŚP prowadzony był pod hasłem „Chcemy wygrać z sepsą! Gramy dla wszystkich – małych i dużych!". Podczas jego uroczystego zakończenia Jurek Owsiak podał wstępną zebraną kwotę, która wyniosła 154 606 764 zł. Wobec ogromu dobra, jakiemu służyć będą zebrane środki warto uświadomić sobie, że kara nałożona na Polskę za niewykonanie zabezpieczenia TSUE w sprawie (C-204/21) dot. systemu dyscyplinarnego sędziów wynosi na dzień 18.02.2023 r. 472 000 000 EURO.
. Redakcja newslettera: adw. Beata Czechowicz
Tour de Konstytucja
Trwa ładowanie...