Nauka XXI wieku

Potrafimy komunikować się nie tylko w sprawach bieżących i podstawowych. Język służy nam do wymiany doświadczeń, poglądów, zmienia nasze postępowanie, wpływa na działania. A jak to było zanim nauczyliśmy się pisać? Jak wtedy wyglądała nasza komunikacja? Skąd wzięły się słowa i zdania? Jakie są podstawowe jednostki głosu? To niektóre tematy poruszone podczas rozmowy w bibliotece Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu z dr Martą Sibierską.

"Jeśli nikt mnie o to nie pyta - wiem. Jeśli usiłuję pytającemu wytłumaczyć - nie wiem". Tak mówił św. Augustyn. Postanowiłem jedna spytać o czas. Co to jest czas? Na czym polega względność czasu i jak można ją udowodnić? Czy czas jest gęsty czy dyskretny? Jak filozofia pomaga matematyce i jak matematyka rozwiązuje równania filozoficzne? Czym jest modelowanie wnioskowania komputerowego? Czy logika to nauka ścisła? Czym jest problem nierozstrzygalny i problem stopu? Jakie odzwierciedlenie ograniczeń naszego mózgu widzimy w matematyce? Czy czas może płynąć wstecz? Czy człowiek może jeszcze wygrać z komputerem w szachy? Czy maszyna pomoże nam odróżnić maszynę od człowieka? To pytania, które zadałem dr Przemysławowi Wałędze, dr nauk logicznych a ukończył także studia na mechatronice oraz filozoficzne. Obecnie pracuje w Oksfordzie i udało mi się namówić go na spotkanie podczas mojej podkastowej podróży. Zapraszam, Borys Kozielski

Nikt nie zaprzecza, że obserwujemy trwałe tendencje i zmianę klimatu. Do takiego twierdzenia potrzebujemy danych nie tylko z kilku lat. Regularne badania i zapisy temperatur prowadzone są dopiero od kiedy znane są skale temperatur. Daniel Gabriel Fahrenheit zbudował pierwszy termometr rtęciowy ze swoją skalą w 1724 roku czyli zaledwie 300 lat temu, Celsjusz 38 lat później. A jak wydobyć temperatury występujące na ziemi sprzed tego okresu? Na podstawie jakich zapisków możemy je wnioskować? Jak dokładne mogą być takie dane? W końcu czy jest ich na tyle dużo, żeby ocenić zmiany klimatu na przestrzeni kilkuset lat? O dawnym klimacie można się dowiedzieć ze źródeł narracyjnych. Na ten temat rozmawiam z prof. dr hab. Piotrem Olińskim z UMK w Toruniu. Jego zainteresowania to historia średniowiecza, historia krajów nadbałtyckich, wczesny humanizm, średniowieczna i wczesnonowożytna religijność i klimatologia historyczna. Jest autorem książki pod tytułem "Pogoda i klimat regionów południowobałtyckich od końca XIV do początków XVI w. w źródłach narracyjnych" Zapraszam. Borysław Kozielski

Żyjemy w świecie bakterii, które po raz pierwszy w 1686 roku zobaczył pod mikroskopem Antoni van Leeuwenhoek. Dziś w XXI wieku zastanawiamy się nad wieloma kwestiami związanymi z wpływem bakterii i ich współpracą z komórkami naszych organizmów. Jak dostarczyć pożywienie do komórki? Które substancje zatrzymać, kóre przepuścić i jak je odróżnić? Czym różnią się cząsteczki hydrofilowe i hydrofobowe? Jakie są struktury biologiczne powstałe w wyniku ewolucji. Jak wyglądają nasze relacje z bakteriami? Skąd się biorą infekcje? Jak przed bakteriami bronią się komórki? Czym różnią się bakterie gramm-dodatnie od gramm-ujemnych? Jakie są najnowsze odkrycia w dziedzinie badania białek? To pytania, na kóre szukamy odpowiedzi w 167 odcinku podkastu Nauka XXI wieku. Magda Lechowska pochodzi z Wrocławia. Podczas nauki w Liceum Ogólnokształcącym numer 5 zdobyła tytuł laureata Ogólnopolskiej Olimpiady biologicznej. W 2020 roku ukończyła program matury międzynarodowej i obecnie jest studentką trzeciego roku Biochemii Molekularnej i Komórkowej w The Queen’s College na Uniwersytecie Oksfordzkim. W trakcie studiów realizowała staże naukowe na Wydziale Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego, w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. Marcela Nenckiego PAN a także na macierzystym wydziale Biochemii w Oksfordzie. Ilustracja na okładce odcinka to widok mikroskopowy Gramm-dodatniej Laseczki woskowej (Bacillus cereus), zrobione skaningowym mikroskopem elektronowym. Autor: Mogana Das Murtey and Patchamuthu Ramasamy strona źródłowa https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bacillus_cereus_SEM-cr.jpg

Chwilę przed powrotem z Wielkiej Brytanii, po nagraniach w Oksfordzie

Jutro zaczyna się moja wspaniała przygoda. Wyjazd do Wielkiej Brytanii. Pierwsze trzy dni spędzę w Oksfordzie, miejscu, gdzie narodziło się wiele wspaniałych pomysłów przynosząc światu nowe odkrycia i wynalazki. Jestem umówiony na ponad 6. rozmów z polskimi naukowcami z różnych Collegów. Tematy od matematyki po nanoświat ale nie zabraknie także historii Oksfordu.

Wyświetlacze są tak popularne, że trudno byłoby wyobrazić sobie bez nich świat. Powstają coraz to nowe pomysły na udoskonalenie jakości i wielkości ekranów. Chiralne własności nanomateriałów to dopiero początek badań, które mogą przynieść przełom nie tylko w technologii wyświetlania obrazu ale również w innych dziedzinach naszego życia. O tym rozmawiam z dr hab. Wiktorem Lewandowskim z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, który został tegorocznym laureatem Nagrody naukowej im. Profesora Stefana Pieńkowskiego. Nagroda ta jest przyznawana co dwa lata młodym naukowcom za znaczące osiągnięcia naukowe w dziedzinie eksperymentalnej fizyki, astronomii, chemii i biologii. Fundatorami nagrody są: dr Marek Maria Pieńkowski, działający za pośrednictwem Fundacji Marka Marii Pieńkowskiego oraz Fundacja Kościuszkowska. Zapraszam do słuchania Borysław Kozielski

Rozmowa z prof. Markiem Demiańskim o jego drodze naukowej. Jak zostaje się astrofizykiem? Co zadecydowało o losie profesora, który dziś wykłada na Williams College w USA. Kogo spotkał na swojej drodze? Co jest obecnie przedmiotem jego zainteresowania? To pytania, na które można znaleźć odpowiedź w tym odcinku.

Ponad 50 lat temu politycy zdecydowali o zakazie nie tylko używania ale i badań substancji, które budziły poważne nadzieje w leczeniu depresji i uzależnień. Mówiliśmy o tym już w odcinki 147 pod tytułem "Psychoplastogeny". W Polsce zakaz obowiązuje do dziś. A jakie badania wykonuje się na świecie? jak naukowcy w Polsce badają ich właściwości? do czego mogą się przydać i jakie stanowią zagrożenia? Jak działa psylocybina i LSD? Jak działa kokaina? Jakie są skutki używania marihuany? Czym jest sieć domyślna? jak wygląda terapia psylocybiną? Na czym polega mikrodawkowanie? Powinniśmy mieć możliwość decydowania o swoim zdrowiu i o metodach leczenia jakie stosujemy a do podejmowania takich decyzji potrzebna jest wiedza, której bez badań nie będzie. To niektóre pyatnia, na które odpowiada Wojciech Czubaszewski, którego poznałem podczas 17. Poznańskiego Forum Kognitywistycznego na Wydziale Psychologii i Kognitywistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Zapraszam, Borys Kozielski

Ten odcinek powstał w płatnej współpracy z Ministerstwem Klimatu i Środowiska w ramach kampanii "Poznaj Atomickich. Z energią jądrową na co dzień" https://www.gov.pl/web/polski-atom/poznaj-atomickich FB: https://www.facebook.com/polskiatom.govpl IG: https://www.instagram.com/polski_atom/ YT: https://www.youtube.com/c/PolskiAtom Dlaczego w Polsce do dziś nie ma żadnej elektrowni jądrowej? Czy polski przemysł jest gotów do ich budowy? Jakie są planowane lokalizacje? Jakie rodzaje i wielkość elektrowni mają sens? Jaki jest wpływ takich inwestycji na bezpośrednie otoczenie? Najtańsza, czysta, ekologiczna i stabilna energia to energia jądrowa. Dziś już nikt nie podważa konieczności jej rozwoju w Polsce. Na pytanie jak tego dokonać, rozmawiam z dwoma inżynierami, wybitnymi specjalistami w dziedzinie energii jądrowej, którzy opowiedzą o perspektywach polskiej energetyki jądrowej. Paweł Żbikowski - absolwent Politechniki Warszawskiej od ponad 20 lat związany z branżą budownictwa energetycznego i przemysłowego. Jest pomysłodawcą i założycielem portalu i Fundacji nuclear.pl. Jest członkiem Zarządu Stowarzyszenia Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN oraz członkiem Polskiego Towarzystwa Nukleonicznego. Adam Rajewski jest absolwentem Politechniki Warszawskiej specjalistą w obszarze energetyki. Od 2009 zajmuje się kształceniem w obszarze termodynamiki, energetyki odnawialnej i jądrowej oraz systemów energetycznych, a także badaniami związanymi zrozwojem energetyki niskoemisyjnej. Współtworzył analizy dotyczące udziału polskiego przemysłu w realizacji obiektów energetyki jądrowej. Jest ekspertem ds. projektów jądrowych w polskiej firmie Polimex Mostostal SA. Prywatnie jest zwolennikiem niskoemisyjnych środków transportu: roweru i kolei.

W XXI wieku zacierają się granice pomiędzy różnymi dziedzinami nauki. Również powstające nowe zawody łączą bardzo różne specjalizacje. W 162 odcinku podkastu Nauka XXI wieku zapraszam na spotkanie z fizykiem medycznym, dr Piotrem Mężeńskim. Jak współczesna fizyka ratuje życie? Na czym polega planowanie leczenia radioterapią? Jak zmieniły się narzędzia fizyków w medycynie w ciągu ponad 100 lat? Czy takie leczenie nadal wiąże się z dużym bólem, wypadaniem włosów? Co jest najbardziej interesującego w zawodzie fizyka medycznego? Czym zajmowałaby się dziś Maria Skłodowska-Curie? To kilka pytań, na które szukamy odpowiedzi w tym odcinku.   Zapraszam,  Borys Kozielski

Coraz częściej posługujemy się językiem angielskim. To może niepotrzebne nam są języki narodowe? Czemu nowym lingua franca nie stał stał się język Esperanto lecz angielski? Czy nowe narzędzia tłumaczące wspomagają silne języki marginalizując słabsze? Jakie są motywacje młodych ludzi, którzy uczą się ginącego języka przodków? Do rozmowy na te i inne tematy poprosiłem socjolingwistkę i kulturoznawczynię dr hab. Nicole Dołowy-Rybińską profesorkę Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk