(Fot. ze zbiorów autora)
Już od razu można stwierdzić, że książka oferuje nowatorskie spojrzenie; nikt dotychczas nie próbował porównać tych dwóch przywódców.
Ani zachodnia, ani radziecka szkoła stosunków międzynarodowych nie zwracały uwagi na podobieństwa między nimi, które zmieniły historię świata w latach 1917–1919. Obie szkoły intelektualne uważały, że wszystkie laury zwycięstwa należą sią albo Wilsonowi (według zachodniej szkoły idealizmu), albo Leninowi (według szkoły marksizmu-leninizmu).
Arthur Herman zwraca uwagę na łączące obydwa globalne paradygmaty (liberalizm i komunizm) podobieństwa ideologiczne i intelektualne.
Obaj byli świeckimi politykami przełomu stuleci; obaj zdeterminowani, by rządzić swoimi światowymi rewolucjami.
Książka zaczyna się od porównania ścieżek życia Lenina i Wilsona na początku Wielkiej Wojny. Wilson jako prezydent Stanów Zjednoczonych stanowczo poparł amerykańską politykę nieangażowania się w wojnę. Jego polityczna idée fixe zakładała, że Ameryka nie zamierza uczestniczyć w tej wojnie z barbarzyńcami. Paradygmat Wilsona opierał się na założeniu, że Ameryka będzie ingerować w wojnę jedynie jako bezstronny „mediator”.
Tymczasem Lenin mieszka w Zurychu. Żyje w biedzie i niesławie. Liczy jednak na wybuch wojny światowej i czeka na „dobrą nowinę” o protestach w Rosji, które byłyby dobrym znakiem dla przyszłości jego rewolucji światowej.
Autor pokazuje, że choć różnili się w szczegółach, koleje ich losów, szczególnie w roku 1917, są uderzająco podobne.
Herman pisze, że ludzkość wciąż żyje w cieniu wydarzeń, które ci dwaj ludzie zainicjowali. Zarówno Lenin, jak i Wilson doprowadzili własne kraje do czegoś nowego. Najpierw Wilson wprowadził Stany Zjednoczone do głównego nurtu historii świata, kiedy postanowił wejść do I wojny światowej.
Potem, gdy Stany Zjednoczone i ich interesy okazały się stałym elementem krajobrazu powojennej polityki międzynarodowej. Bez Lenina natomiast, jak argumentuje autor, nie byłoby możliwe stworzenie supermocarstwa euroazjatyckiego – Związku Radzieckiego.
Ostatecznie państwa ukształtowane przez Lenina i Wilsona skonfrontowały się bezpośrednio w czasie zimnej wojny. Dla ich twórców najważniejszy był jednak rok 1917. Dlatego autor poświęcił swoją książkę badaniu tego, co obaj stworzyli w tym właśnie roku. Ich decyzje nieodwracalnie zmieniły świat, przekształcając europejski krajobraz geopolityczny. Było to wypowiedzenie wojny staremu konającemu porządkowi globalnemu.
Lenin i Wilson byli intelektualistami, a najprawdopodobniej także idealistami. Obaj byli uczniami, spadkobiercami Hegla. Obaj uważali, że mogą przynieść ludzkości powszechne odkupienie. „Pokojowa” retoryka i globalny uniwersalizm były u Lenina i Wilsona punktami stycznymi.
Autor zauważa, że zarówno Wilson, jak i Lenin uwikłani byli w spory na gruncie geopolitycznym i filozoficznym.
Spiker republikańskiej większości w senacie USA Henry Cabot Lodge i premier rosyjskiego rządu tymczasowego Aleksander Kiereński byli bardziej pragmatyczni i realistyczni niż Lenin i Wilson. Gdyby ci dwaj rywale głównych bohaterów książki wygrali w rywalizacji z nimi, historia miałaby, jak pisze autor, zupełnie inny przebieg niż ten nam znany.
Według Lenina wszystkie wydarzenia historyczne są wynikiem wykorzystania przez jedną klasę (rasę lub płeć) innej. Główny wniosek Hermana jest taki, że Wilson popełnił ogromny błąd, decydując się na uczestnictwo w konferencji pokojowej. Ponadto po konferencji w kręgach decyzyjnych w Stanach Zjednoczonych doszło do sporów o ratyfikację Paktu Ligi Narodów; ostatecznie Stany, w wyniku sprzeciwu republikańskiej większości w senacie owego dokumentu nie podpisały. Herman wspomina, że nie było to zwycięstwo Henry’ego Cabota, lecz strategiczna porażka Wilsona, który nie był gotowy iść w sprawie ratyfikacji na kompromis. Według Hermana Lodge był gotowy negocjować, ale Wilson zareagował zbyt gwałtownie; był zbyt uparty i osłabiony fizycznie przez chorobę.
Na koniec Arthur Herman przytacza własną historię życia. Jego ojciec był filozofem i osobiście spotkał Kiereńskiego, który zapewniał go, że komunizm w końcu upadnie. Herman stwierdza, że świat Wilsona pokonał świat Lenina. Wedle autora nauka płynąca z jego książki jest taka, że w historii świata istnieją różne typy marzycieli, ale najczęściej sprowadzają oni na świat nieszczęścia i katastrofy.
I od tej reguły są jednak odstępstwa, pisze Herman, wskazując właśnie na dziedzictwo Wilsona.
Autor
Ridvan Bari Urcosta
Starszy analityk w Strategy&Future. Doktorant w Zakładzie Studiów Strategicznych UW. Współpracuje z wieloma instytucjami naukowymi, w tym ECFR, Jamestown Foundation, U.S. War College. Felietonista "Foreign Affairs" i "Jerusalem Post". Ridvan urodził się w Abchazji; we wczesnych latach 90. wraz z rodziną wyjechał na Krym, gdzie mieszkał do momentu jego aneksji przez Rosję. Następnie pracował jako członek misji Komitetu Praw Człowieka ONZ na Ukrainie. W pracy badawczej skupia się na regionie Morza Czarnego, wschodniej części Morza Śródziemnego, Morza Azowskiego, działaniach Rosji na Bliskim Wschodzie oraz na sytuacji Tatarów krymskich, a także na zagadnieniach związanych z marynarką wojenną Ukrainy.
Strategy&Future
Trwa ładowanie...