Strategy&Future

Od trzech lat, na początku grudnia czytam moim dzieciom „Wrońca”, ciemną, oniryczną baśń Jacka Dukaja o… No właśnie – o czym? Najłatwiej byłoby powiedzieć, że o wybuchu Stanu Wojennego. Pewnej mroźnej nocy, po której nie było Teleranka. A potem zaczęli też znikać kolejni tatusie i mamy, wujkowie i babcie… *Poprawka do audio – powinno być : Za dużo w nim zbiegów okoliczności – jak choćby to zdjęcie, które obiegło cały świat: czołgi na tle afisza kinowego ogłaszającego, że „Czasy apokalipsy”. Nie wiadomo, jak dobrym fotografem mógł być Chris Niedenthal, ile mieć zwykłego fartu – szczęście i talent to za mało dla takiego kadru. To baśń chciała tu samą siebie opowiedzieć.

Kiedy wyburza się budynek, ładunki wybuchowe umieszcza się zazwyczaj na parterze. Dlatego też przez ułamek sekundy po eksplozji można odnieść wrażenie, że nic się nie zmieniło. Gmach pozostaje na swoim miejscu, podtrzymywany energią wybuchu. Dopiero potem rusza lawina destrukcji.

Kiedy wyburza się budynek, ładunki wybuchowe umieszcza się zazwyczaj na parterze. Dlatego też przez ułamek sekundy po eksplozji można odnieść wrażenie, że nic się nie zmieniło. Gmach pozostaje na swoim miejscu, podtrzymywany energią wybuchu. Dopiero potem rusza lawina destrukcji.

Zbigniew Herbert w wierszu „Dlaczego klasycy” składa niniejszy hołd historiograficznej lapidarności: „w księdze czwartej Wojny peloponeskiej Tukidydes opowiada dzieje swej nieudanej wyprawy (…) kolonia ateńska Amfipolis wpadła w ręce Brazydasa ponieważ Tukidydes spóźnił się z odsieczą (…) generałowie ostatnich wojen jeśli zdarzy się podobna afera skomlą na kolanach przed potomnością zachwalają swoje bohaterstwo i niewinność oskarżają podwładnych zawistnych kolegów nieprzyjazne wiatry Tukidydes mówi tylko że miał siedem okrętów była zima i płynął szybko”

Spośród wszystkich znanych mi opracowań i esejów poświęconych „Wojnie peloponeskiej” to właśnie kilka wersów Herberta wydaje się najlepiej oddawać istotę tej książki. Nie chodzi tylko o to, że Tukidydes nie rozwodził się na własny temat, nie bronił swego imienia przed potomnymi – jedynym trybunałem, który mógłby jeszcze być w stanie oddać mu sprawiedliwość…

Jest taka wieś w Małopolsce, niedaleko Limanowej. Nazywa się Żmiąca i od okolicznych miejscowości różni się tylko tym, że jest najdłużej badaną w historii socjologii wsią na świecie. Jako pierwszy przyjechał do niej na samym początku XX wieku, w 1901 roku, Franciszek Bujak. Podczas prowadzonych przez siebie badań terenowych jedna rzecz nie dawała mu cały czas spokoju – wszystko wskazywało na to, że mieszkańcy Żmiącej są Polakami – mówili w tym języku, żyli na ziemiach historycznie polskich, religia jaką wyznawali i kultura, w której żyli również wskazywałyby jednoznacznie na ich narodowość…

Jest taka wieś w Małopolsce, niedaleko Limanowej. Nazywa się Żmiąca i od okolicznych miejscowości różni się tylko tym, że jest najdłużej badaną w historii socjologii wsią na świecie. Jako pierwszy przyjechał do niej na samym początku XX wieku, w 1901 roku, Franciszek Bujak. Podczas badań terenowych jedna rzecz nie dawała mu cały czas spokoju – wszystko wskazywało na to, że mieszkańcy Żmiącej są Polakami – mówili po polsku, żyli na ziemiach historycznie polskich, religia, jaką wyznawali, i kultura, w której żyli, również wskazywały jednoznacznie na ich narodowość.

Wychodząc z kina, zastanawiałem się, o czym właściwie miał być ten film. Aż do teraz, a minęło już kilka dni, nie znalazłem na to pytanie odpowiedzi. Podejrzewam jednak coraz mocniej, że również jego reżyser i scenarzysta w jednej osobie nie potrafiłby odpowiedzieć na to pytanie. I nie jest to niestety jeden z tych przypadków, kiedy dzieło jest mądrzejsze od twórcy, wypowiada się zamiast niego, promieniuje wewnętrzną siłą, która kompensuje brak lub wewnętrzne popękanie pierwotnego zamysłu.

Wychodząc z kina, zastanawiałem się, o czym właściwie miał być ten film. Aż do teraz, a minęło już kilka dni, nie znalazłem na to pytanie odpowiedzi. Podejrzewam jednak coraz mocniej, że również jego reżyser i scenarzysta w jednej osobie nie potrafiłby odpowiedzieć na to pytanie. I nie jest to niestety jeden z tych przypadków, kiedy dzieło jest mądrzejsze od twórcy, wypowiada się zamiast niego, promieniuje wewnętrzną siłą, która kompensuje brak lub wewnętrzne popękanie pierwotnego zamysłu…

W jednej ze scen „Kanału” Andrzeja Wajdy bohaterom udaje się wreszcie wydostać na powietrze. „Zamknij oczy, za duży blask” – mówi ten z nich, który wydostał się pierwszy. Powstanie Warszawskie ma za dużo blasku. Miało go od początku – dla całego niemogącego skupić dłużej na nim wzroku świata. „We wszystkich komunikatach radiowych o Warszawie wyczuwa się skrępowanie. Za wiele bohaterstwa. Jesteśmy znowu sami razem z tym czymś, co tylko my potrafimy pojąć i zrozumieć.

W jednej ze scen „Kanału” Andrzeja Wajdy, bohaterom udaje się wydostać wreszcie na powietrze. „Zamknij oczy, za duży blask” – mówi ten z nich, który wydostał się pierwszy. Powstanie Warszawskie ma za dużo blasku. Miało go od początku, dla całego, nie mogącego skupić dłużej na nim wzroku świata. „We wszystkich komunikatach radiowych o Warszawie wyczuwa się skrępowanie. Za wiele bohaterstwa. Jesteśmy znowu sami razem z tym czymś, co tylko my potrafimy pojąć i zrozumieć. Byle kto lub byle co żąda od nas ofiary życia – i otrzymuję ją” – pisał Andrzej Bobkowski, który w sierpniu 1944 roku mieszkał w Paryżu…

O tego typu autorach zwykło się mówić, że wstyd ich nie znać. Przekonują nas do tego niemal wszyscy. Udziałem Yuvala Noaha Harariego w organizowanych przez siebie wydarzeniach chwalili się niedawno niemal równocześnie Rafał Trzaskowski i Mateusz Morawiecki. Jego książki jako lektury obowiązkowe polecali Bill Gates, Mark Zuckerberg czy Barack Obama. Zdążyło przylgnąć do niego miano „ulubionego autora Doliny Krzemowej”. Ale o „Sapiens. Od zwierząt do bogów”, „21 lekcjach na XXI wiek” czy zwłaszcza „Homo deus. Krótkiej historii jutra” jako pozycjach, które wyjaśniają świat do spodu, na kilkuset stronach robią dla naszego rozumienia rzeczywistości więcej niż całe biblioteki mówią też niezliczeni celebryci, menedżerowie i politycy. Dla jednych będzie on więc najsłynniejszym pop-intelektualistą współczesnego świata, dla innych – natchnionym prorokiem. Tak czy inaczej – człowiekiem, którego myśli po prostu TRZEBA poznać…