Marcin Zegadło

"(...) Jest dla mnie czymś interesującym przyglądanie się sobie w procesie, w którym pojawia się wątek zaufania, bo przecież jest w tej postawie konieczność zwrócenia się w kierunku potencjalności jaką jest wspomniane wyżej “dobro”. Dobro, które nie musi nas spotkać. Wystarczy, że istnieje. Jest w postawach związanych z nadzieją konieczność odrzucenia wszelkiej ostrożności, o którą prosi się życie, jeśli chcemy oprzeć je na poczuciu kontroli lub urealnieniach, które często są jedynie przebraniem dla postaw wprost cynicznych. Nadzieja wymaga odwagi, a przez to - podobnie jak odwaga - jest decyzją, ponieważ tam, gdzie większość pomyśli o ucieczce, ktoś inny podejmie decyzję - żeby jednak zostać. Oczywiście, w tekstach Zalewskiego, nie chodzi o kapitalizm i opór wobec produktywności. Stawką jest życie i śmierć. Stawką może być również “wybawienie”. Wolność rozumiana duchu myślenia religijnego, ale też wolność wyjęta z ram konfesyjności. Nadzieja w tym wypadku jest formą postawy, która nie oczekuje spełnienia się konkretnej obietnicy - projekcji, a jednak otwiera się na możliwe i potencjalnie dostępne dobro, które może nas spotkać. Czytam eseje Zalewskiego z ostrożnością. Wiele w nich jednak z myślenia, w którym filozofia zostaje zastąpiona teologią. Co może być samo w sobie zarzutem i z całą pewnością w wielu przypadkach nim będzie. (...)"

"(...) Wiele się ostatnio wydarza. Zdarzenia nabierają dynamiki, a “mała historia”, pisana przez z nas o świecie, który jest dla nas “widzialny” - zdaje się - rusza z miejsca i szuka sobie nowego znaczenia. Andrzejewski w Dzienniku, który wciąż mi towarzyszy, pisze: "Nie znamy ludzi, których kochamy dzisiaj, lecz kochani wczoraj są istotami jeszcze bardziej nieznanymi i to, co jest najdokuczliwsze i męczące to właśnie to że muszą dla nas pozostać nieznane na zawsze i ostatecznie wszystko mi się wymyka, wszystko mi ucieka Nie mam nawet cienia spokoju dzisiaj i daremnie bym go szukał we wspomnieniach." Blisko w tym wyznaniu do tego, co mam dzisiaj w sobie, z czym jestem od miesięcy, a już na pewno od kilku ostatnich tygodni. Blisko w tym do niepokoju, który szuka sobie we mnie miejsca, a ja staram się go przyjąć jak współlokatora. Z drugiej strony równie blisko w tym do potrzeby, którą zaczynam sobie uzmysłowiać. Chciałbym osiąść. Zatrzymać się w miejscu, które uznałbym kiedyś za swoje. (...)"

"(...) Tymczasem jak pisze Andrzejewski w Dziennikach: "(...) Wszelkie pragnienia opanowania świata obiektywnego, jeśli taki w ogóle istnieje, kończyć się muszę na jednym rozwiązaniu: niepohamowanej potrzebie wiary lub ideologii." Żeby tego uniknąć nie staram się nad niczym usilnie panować. Kontrola jest wdzięcznym złudzeniem. Głęboką, najczęściej niezrealizowaną potrzebą. Jest emanacją lęków i wysoce uogólnionego niepokoju. Dlatego zdaję się na to, co przyniesie życie, a skoro życie wybiera sobie na posłańca kuriera firmy przewozowej przynosząc mi Joan Didion, to najwyraźniej można mu zaufać. Od zaufania natomiast już tylko krok do przywołanej tutaj wielokrotnie nadziei, bo jedno jak i drugie drugie okazuje się być kwestią przyjmowaną najczęściej “na wiarę”. (...)"

"(..._ wciąż wyśmienicie sprzedaje się literatura dotycząca wszelkich diagnoz. Dobrze jeśli są to diagnozy psychiatryczne lub zagadnienia z kręgu tego, co w literaturze przedmiotu nazywa się “medykalizacją cierpienia”. Mógłbym ostrożnie unikać podobnych obserwacji, ale coraz częściej czuję, że opresyjność inkluzywności niczym nie różni się od opresyjności wszelkiej innej cenzury. Więc dość już tego dobrego. Od tej chwili w tym dzienniku rzeczy będą nazywane po imieniu, bo głupota i nikczemność nie mają poglądów politycznych. Dotyczą wszystkich w równym stopniu znacząc ludzi “wrażliwej” lewicy jak i wszelkiej maści politycznej, społecznej oraz obyczajowej “reakcji”. A najlepiej jeśli człowiek wcale się tym nie zajmuje tylko skupia uwagę na tym, co istotne. (...)"

"(...)A książki w stosach atakują zewsząd. A każdy stos inne ma znaczenie. Każdy stos inne miejsce zajmuje w hierarchii. Stosy na parapecie - podręczne, do czytania ukradkiem lub z nudów. Stosy przy łóżku - ważne - żeby nie zapomnieć. Stosy na biurku oraz w nieodległych jego okolicach - przeczytane, do powtórnego użycia, do wykorzystania w tekście, w felietonie, w dzienniku. Stosy u wezgłowia - koniecznie napisać recenzję. Stosy u stóp łóżka - książki towarzyszki w życiowej podróży, książki kamienie milowe, książki kierunkowskazy, zagadki, książki odpowiedzi. Stosy wedle ścian - książki, do których powracał nie będę, które jednak zostawiam w zasięgu wzroku z uwagi na dobre wspomnienie związane z ich lekturą. Czasami decyduje drobiazg. Szczegół, który mnie z tekstem wiąże, więc układam stosik. Trzeba mieć w sobie spokój i pokorę, żeby przyjąć z godnością smutną prawdę o tym, że jednak nie starczy życia - że dwóch żyć nie starczy by przeczytać choćby jedną piątą tego, co przeczytać chciałbym lub powinienem. Męczę się z tym potwornie, a książek przybywa. Z miesiąca na miesiąc jest ich coraz więcej. Kurierzy z zadyszką, smutni listonosze doręczają je w trudzie ich codziennej pracy. Klęska urodzaju, a urodzaj tej klęski ciąży mi coraz częściej, chociaż w głębi serca wiele związanej z tym przecież radości. (...)"

"(...) Justa zadowolona z pobytu we Frankfurcie dzieli się wrażeniami w kilkuminutowej audiokorespondencji. W odpowiedzi nagrywam bezwstydnie długi “podcast”, który dorównuje standardom stosowanym w nagrywkach z Radkiem. Czy Justa to znosi cierpliwie, bo chce tego słuchać? Mimo jej gorących zapewnień, że tak jest - nie wiem. Nie mam pewności. Nie zostałem nauczony tego, że ktoś bezinteresownie poświęca mi szczególnie dużo uwagi. Mam w sobie fałszywą skromność unikania “zawracania sobą głowy”. Wewnętrzną sprzeczność pomiędzy tym, co próżne i bezwstydnie żądające, a tym, czego źródłem jest samoograniczenie (powściągliwość?). Tak czy inaczej Justa poprawia swój tom wierszy, co mnie z kolei przypomina o tym, że i ja mam pewne obowiązki związane ze swoją książką z wierszami, do której nie bardzo mam ochotę zaglądać, ale zdaje się nie ucieknę od tego jeśli chce pchnąć kwestie wydawnicze chociaż odrobinę do przodu. (...)"

"(...) Trzymać się tego dziennika jak brzytwy. Nie zgubić rytmu. Dbać o wątki, które otwieram bez opamiętania porzucając je później bez słowa wyjaśnienia. Pisać bliżej życia. Pisać o czynnościach. Być w czasownikach. Po “męsku”. Intensywnie. Nie dać się wciągać myśleniu w zawiłe kardiogramy. Trzymać rękę na pulsie i mierzyć, mierzyć nie tylko swoją miarą. Wiem, że stado przygląda mi się uważnie i czuję na sobie wzrok stada. (...)"

"(...) Ligia nie umierała w ten sposób. Ligia była na śmierć zagniewana. Była na śmierć obrażona jak mała dziewczynka, której ktoś każe iść do łóżka w samym środku beztroskiej zabawy. Babka Ligia była po stronie życia nawet wtedy, kiedy już jej ta śmierć siedziała na piersi sprawiając, że jej oddech ustawał pod jej ciężarem. “Może księdza do pani zawołać” - pytają Ligię świadkowie jej umierania, a Ligia kręci głową, że nie chce, że księdza nie potrzebuje, bo ona sobie tutaj po prostu zaległa, żeby sobie poleżeć i odpocząć, ale za chwilę powstanie, zerwie się na równe nogi, herbaty naparzy, ciasta każe kupić sąsiadce z parteru, bo wnuk ma się zjawić po szkole i będą tę herbatę pili i będą jedli to ciasto, a ona mu będzie opowiadać o świecie i o życiu takie rzeczy, że ani za cara, ani za Mościckiego, a nawet za Gomułki ludziom się taki świat nie śnił, a jej się przytrafił. To natomiast zawsze zasługuje na opowieść. “Pamiętaj, dziecko…” - mówi babka Ligia nakładając mi na talerz gruby plaster ciasta - “Najgorzej to się spóźnić na własne życie. Na własne życie nie załapać się w życiu najgorzej”. Ja słucham i ciamkam ciasto, a ona uśmiecha się i patrzy na topole za oknem, które mój ojciec kilka dekad temu posadził “w czynie społecznym”. Dzisiaj oboje są już martwi. Ja zostałem. Liczę na to, że ominie mnie zwał, chociaż palę zbyt wiele i mam niezdrową relację ze słodyczami. (...)"

"(...) Tak czy owak - zmiana musi nastąpić. A jeśli pojawia się zmiana, to najczęściej w drodze uruchomienia efektu domina następują kolejne zmiany i zanim się człowiek obejrzy nic nie jest już tym czym było. Wbrew temu natomiast o czym jesteśmy nieustannie zapewniani, akceptowanie zmiany jako pewnej stałej towarzyszącej nam w codzienności nie jest czymś czego bezwzględnie powinniśmy się nauczyć. Być może powinniśmy sobie pozwolić od czasu do czasu na postawę zbuntowanych głupców i upierać się przy swoim odmawiając współpracy z nawałem Nowego. Niech Nowe zostanie odrzucone, zignorowane pominięte, a my zostańmy tam gdzie jesteśmy - w bezpiecznym dyskomforcie pomiędzy koniecznym wyborem i upartą odmową. Zostańmy z niczym i pozwólmy życiu rwać do przodu, pozwólmy ludziom odejść, a rzeczom pokrywać się grubą warstwą kurzu. Przyglądajmy się z boku odmawiając współudziału, bo przecież taki gest ma współcześnie charakter wywrotowy - zostać z niczym, spóźnić się na zmianę, nie znaleźć odwagi, nie mieć siły, nie działać, nie czekać, nie spodziewać się, nie korzystać, nie widzieć okazji. (...)"

"(...) Splątanie i niepokój. Wszystko nawarstwia się w uciążliwej gonitwie myśli. Na domiar złego tegoroczny październik przynosi ze sobą wyłącznie deszcz i wszelką niepogodę, która w tej szerokości geograficznej potrafi naprawdę zajść za skórę chłodem i wilgocią. Ostatni tydzień przeżyty pod znakiem chaotycznych przepychanek z przeciwnościami losu, które w codzienności oznaczają bezproduktywne dni i noce pełne próżnej nadziei na wytchnienie. Radek skarży się na sen, który spada na niego w najmniej oczekiwanych momentach, co uniemożliwia mu wieczorną i nocną pracę z tekstem, który czeka na opracowanie, ja natomiast doświadczam podobnych uciążliwości próbując skończyć powieść Catherine Lacey “Biografia X”, która przyszła pocztą do recenzji. Rzuciłem się na nią ponieważ z jakiegoś powodu wydała mi się interesującą. Niestety lektura nie przyniosła potwierdzenia dla oczekiwań i mówiąc szczerze, męczę się odrobinę z kolejną narracją o płynnych tożsamościach, w których coraz bardziej nieuchwytna granica pomiędzy rzeczywistym, a nierzeczywistym wzmacnia jedynie nasze poczucie zagubienia i niepewności, a to z kolei nie pozwala cieszyć się nie tylko fałszywie założonym “końcem historii”, ale i sobą samym, bo przecież kim jesteśmy uwikłani w mnogość awatarów uczestniczących w życiu pozornych wspólnot powstałych w wyniku kliknięcia w zakładkę “zaproś do znajomych” lub “obserwuj”. Po niedawnej lekturze Klein ten wątek u Lacey wydaje się wtórny - być może stąd uczucie znudzenia, które odbiera przyjemność bycia z tą książką Krótka rozmowa z synem o “sensie życia”. Podczas spaceru, na który wybraliśmy się pomimo deszczu pyta o to niby od niechcenia, ale wiem, że w ostatnim czasie wiele się w tym chłopcu wydarza. Więc staram się na gwałt przypomnieć sobie, co na ten temat przeczytałem żeby lewarować się jakaś literaturą zamiast udawać domorosłego mędrca (...)"

"(...)Tymczasem Andrzejewski pod datą 15 lutego 1961 notuje: “Aby obejrzeć na świeżym powietrzu zaćmienie słońca wyszedłem na ulicę przed dziewiątą i dopiero po powrocie do domu, przeglądając prasę, przechwyciłem się na zdziwieniu, że zjawisko, któremu przed chwilą tak mało uwagi poświęciłem, czym innym będąc w istocie pochłonięty, oglądałem przecież po raz ostatni w życiu, następne pełne zaćmienie słońca przypadnie dopiero w roku 1999”. Zabawne. Doskonale pamiętam to zaćmienie, którego Andrzejewski słusznie spodziewa się nie dożyć. W roku 1999 w chwili, w której owo zaćmienie miało miejsce czekałem na dworcu kolejowym w Częstochowie na powrót znad morza mojej ówczesnej partnerki, z którą w owym czasie planowałem spędzić resztę życia, a która nie dalej niż dwa lata później rzuciła mnie z hukiem niezwłocznie biorąc sobie do pary ślicznego, szczuplutkiego, modnie noszącego się chłopca, który był wprost i zupełnie jawnie moją lepszą, odmłodzoną, pozbawioną nadwagi wersją. Ale w roku 1999 podczas pełnego zaćmienia słońca, o którym wzmiankuje Andrzejewski, czekałem na nią w ciemnościach, które jak w tytule z rzeczonego autora “kryły Ziemię”. (...)"

"(...) miało to wszystko związek z proroczymi snami mojej matki i babki Ligii, o których raczyły informować swoje otoczenie tuż po przebudzeniu oraz dla pewności również przy każdej innej nadarzającej się okazji. Łączyło się to także z irracjonalnym lękiem mojego ojca przed wypowiadaniem na głos takich słów jak “trumna”, “śmierć”, “zgon”, “cmentarz”, a nawet “cierpienie”, czy “nowotwór”. Mój tata miał w sobie ponadprzeciętnie głębokie przekonanie o tym, że radość płynąca z życia - jeżeli ma z niego płynąć wartkim, elektrycznym strumieniem - z całą pewnością wymaga wyparcia najdrobniejszej nawet śladów naszej śmiertelności. Zarówno z języka jak i z myśli kotłujących się w głowie. A ponieważ człowiek nie jest zdolny do tego, żeby przynajmniej od czasu do czasu nie lękać się odległej nawet perspektywy nieuniknionego zgonu - przyjęte przez mojego tatę założenie było źródłem istnienia w nim ontologicznego napięcia, którego niestety nie był do końca świadomy. (...)"