Marcin Zegadło

"(...)Tymczasem Andrzejewski pod datą 15 lutego 1961 notuje: “Aby obejrzeć na świeżym powietrzu zaćmienie słońca wyszedłem na ulicę przed dziewiątą i dopiero po powrocie do domu, przeglądając prasę, przechwyciłem się na zdziwieniu, że zjawisko, któremu przed chwilą tak mało uwagi poświęciłem, czym innym będąc w istocie pochłonięty, oglądałem przecież po raz ostatni w życiu, następne pełne zaćmienie słońca przypadnie dopiero w roku 1999”. Zabawne. Doskonale pamiętam to zaćmienie, którego Andrzejewski słusznie spodziewa się nie dożyć. W roku 1999 w chwili, w której owo zaćmienie miało miejsce czekałem na dworcu kolejowym w Częstochowie na powrót znad morza mojej ówczesnej partnerki, z którą w owym czasie planowałem spędzić resztę życia, a która nie dalej niż dwa lata później rzuciła mnie z hukiem niezwłocznie biorąc sobie do pary ślicznego, szczuplutkiego, modnie noszącego się chłopca, który był wprost i zupełnie jawnie moją lepszą, odmłodzoną, pozbawioną nadwagi wersją. Ale w roku 1999 podczas pełnego zaćmienia słońca, o którym wzmiankuje Andrzejewski, czekałem na nią w ciemnościach, które jak w tytule z rzeczonego autora “kryły Ziemię”. (...)"

"(...) miało to wszystko związek z proroczymi snami mojej matki i babki Ligii, o których raczyły informować swoje otoczenie tuż po przebudzeniu oraz dla pewności również przy każdej innej nadarzającej się okazji. Łączyło się to także z irracjonalnym lękiem mojego ojca przed wypowiadaniem na głos takich słów jak “trumna”, “śmierć”, “zgon”, “cmentarz”, a nawet “cierpienie”, czy “nowotwór”. Mój tata miał w sobie ponadprzeciętnie głębokie przekonanie o tym, że radość płynąca z życia - jeżeli ma z niego płynąć wartkim, elektrycznym strumieniem - z całą pewnością wymaga wyparcia najdrobniejszej nawet śladów naszej śmiertelności. Zarówno z języka jak i z myśli kotłujących się w głowie. A ponieważ człowiek nie jest zdolny do tego, żeby przynajmniej od czasu do czasu nie lękać się odległej nawet perspektywy nieuniknionego zgonu - przyjęte przez mojego tatę założenie było źródłem istnienia w nim ontologicznego napięcia, którego niestety nie był do końca świadomy. (...)"

"(...) Niespodziewanie robi się wyjątkowo poważnie. Nadzieja - mówi u Stawiszyńskiego filozof Zalewski - jest spoglądaniem poza śmierć, co oznacza, że wybieramy się na wycieczkę do wymiaru w pewnym sensie - religijnego. Nadzieja pozwala jednak w przeciwieństwie do wiary uniknąć konieczności czynienia deklaracji. Wiara wcześniej czy później powinna zamknąć się w jej wyznaniu. Wyznanie wiary jest aktem przystąpienia, a później stanem uczestnictwa. Nadzieja tego nie wymusza. Nadzieja ma w sobie o wiele więcej wolności, a tym samym z powodzeniem może łączyć pod swoją marką zarówno wierzących jak i niewierzących. Nadzieja jest aktem zaufania - czemuś, komuś, sobie. Odnosi się zatem do relacji, również do relacji w miłości. A zatem - paradoksalnie - to nadzieja będzie w tym wypadku potencjalnym źródłem wiary - nie odwrotnie. Tyle Han i filozof Zalewski, a mnie to dobrze robi, bo szukam wytchnienia od materii znajdując ukojenie na miękkiej poduszcze ducha, co pozwala mi w cokolwiek egzaltowany sposób opowiadać o tym, że brak nadziei jest ostatecznie przejawem kryzysu zaufania, a w gruncie rzeczy istnieje w ufności rodzaj ulgi, którego warto poszukać. Warto również poczynić szereg koniecznych ustaleń dotyczących miłości oraz tego czy istnieje dla niej jeszcze jakaś przyszłość, skoro - o czym wiedzą ludzie w określonym wieku - miłość nie jest samoistną przyczyną trwania ani dla relacji, ani dla stada i bywają sytuacje, w których traci status ostatecznego argumentu. (...)"

"(...) coraz częściej myślę, że na obecnym etapie życia znajduję się w okresie, “postrelacyjnym”. Rozumiem przez to stan, w którym nowa relacja z Drugim nie ma już charakteru egzystencjalnego. Nie stanowi fundamentu, na którym wznosi się to, co zwykliśmy określać “naszym życiem” - przestrzenią zdarzeń, osią czasu wypełnionego aktywnością, która stwarza, buduje i wznosi. Nowe relacje nie porządkują już wyobraźni. Nowa relacja nie szuka już fundamentalnej głębi, nie ma w sobie cierpliwości, uważności, wytrwałości, a może przede wszystkim ciekawości - nie jest również gotowa na odpowiedzialność, która jest z nią związana i bywa nieunikniona jeśli nowe miałoby okazać się czymś trwałym. Nowe relacje zdarzają się przy okazji. A okazji - wiadomo - można unikać lub ich po prostu nie stwarzać. Innymi słowy nie szukam już dla siebie nowych ludzi, którzy mieliby coś znaczyć - być ważni. (...)"

"(...) Klein patrzy szerzej. Na przykład ta myśl, że oto świat był wobec nas obojętny, a my nie mieliśmy pojęcia, jakie to szczęście - pisz Klein czyniąc uwagi o tym jak gigantyczny wpływ na nasze życie i jak ogromne zagrożenie dla jego bezpieczeństwa stanowi cyfrowy ślad i cyfrowa, algorytmiczna inwigilacja, która prowadzona jest przez współczesną technologię. Nasza obecność w mediach społecznościowych, dane wypływające do sieci, sprawiają że systemy nad którym nie panujemy, nie mamy nad nimi kontroli, bądź świadomości ich obecności, tworzą nasze cyfrowe avatary, sobowtóry, które w pewnym sensie po pierwsze - kradną naszą tożsamość, po drugie - wpływają na nasze rzeczywiste istnienie (sic!). Kiedyś nasze gusty muzyczne, romanse, życie seksualne, protesty, poparcia, przygody nie pozostawiały po sobie żadnego śladu. Dzisiaj to właściwie zupełnie niemożliwe. "Wszyscy jesteśmy dziś kopalniami danych". Wydobywany surowiec pozostaje w rękach prywatny. Proces jego pozyskiwania pozostaje niejasny, a wykonawcy przed nikim nie odpowiadają. "Faustowski pakt epoki cyfrowej (...), przehandlowanie naszych danych w zamian za darmowe lub tanie cyfrowe ułatwienia – wyjaśniono nam dopiero wtedy, gdy już został zawarty" - notuje. Nie sposób nie poczuć tego będąc od ponad dekady w cyfrowym splątaniu danych, gdzie fikcja na przemian z realnym szukają dla siebie miejsca lub uzasadnienia. Jesteśmy pozbawieni wiarygodności, chociaż nie zawsze jesteśmy niewiarygodni. Coraz częściej natomiast bywamy pozbawieni wiary. (...)"

"(...) kiedy tutaj wracam z jakiejś drogi, z podróży, w które wybieram się nieczęsto ale jednak zdarza się, że mnie nie ma - cieszę się, że powracam, że jestem w miejscu, które potrafię jednak nazwać domem i to jest właśnie to miejsce - żadne inne, bo chyba stało się to, co nieuniknione - przywiązałem się, wziąłem dobre i złe, mądre i głupie, ładne i brzydkie, prawdziwe i nieprawdziwe i zostałem - zostałem tutaj na stałe, chociaż broniłem się przed tym dwie dekady łudząc się i sam siebie zwodząc, że będą jeszcze jakieś inne miasta, inny miejski pejzaż będę potrafił nazwać “moim”, zamiast zadowalać się tym, co rozlało się u stóp jasnogórskiego klasztoru, który zawsze będzie wisiał nad tym miastem wpędzając je w absurdalny stereotyp “duchowej stolicy Polski”, którą to miasto nigdy nie było, nie jest i nigdy się nie stanie z tego prostego powodu, że nie ma w nim ducha. A jeśli mylę się i ten duch jednak jest - to z całą pewnością to jest duch, który jak w wierszu Baczyńskiego - “chłop nabił na widły”. (...)"

"(...) Haidt buduje metaforę marsjańskiej kolonii pisząc, że dając nastolatkom smartfony w drugiej dekadzie XXI w. postąpiliśmy tak jak byśmy wysłali całe pokolenie na Marsa wchodząc tym samym w energię oraz przestrzeń niekontrolowanego w żaden sposób eksperymentu. Już dzisiaj - jak twierdzi - zauważamy gwałtowny i powszechny wzrost pogorszenia stanu zdrowia psychicznego pokolenia “Z”. Mowa o zaburzeniach eksternalizacyjnych (dziewczęta) oraz internalizacyjnych (chłopcy). Co ciekawe to wszystko zdaniem Haidta wydarzyło się pomiędzy rokiem 2010 a 2015. Zdecydował o tym smartfon, szerokopasmowy internet oraz dostęp do sieci przez 24 godziny na dobę. Stan rzeczy Haidt definiuje jednym zdaniem: odtąd “zawsze jesteśmy gdzieś indziej”. W niczym co “tutaj i teraz” nie uczestniczymy do końca. Następuje zatem spektakularny koniec dzieciństwa opartego na zabawie oraz równie efektowna inauguracja dzieciństwa opartego “na ekranie”. Dodatkowo model smartfona z kamerą umieszczoną z przodu otworzył puszkę Pandory, z której na świat wydostał się demon, któremu na imię “Selfie”, a liczba użytkowników Instagrama po przejęciu go przez Facebooka wzrosła gwałtownie z 30 do 90 milionów. Przez świat sunie nieprzerwanie korowód porównań, które stają się przekleństwem wszystkich tych, którzy muszą dojrzewać i mierzyć się z koszmarem tego czasu w zupełnie nowej rzeczywistości. Przeprogramowaniem objęte zostają autorytety, wzorce postaw społecznych, emocje, aktywność fizyczna, a nawet sen. Smartfony zdaniem Haidta to nic innego jak “blokery doświadczeń”. (...)"

"(...) Korzystając z AI warto również pamiętać, że nawet jeśli jest to tylko bezosobowy model językowy, to nie jest to model językowy bezpański. Ktoś jednak tym zarządza, o tym decyduje, a zdigitalizowane treści stają się kapitałem, którym może obrócić czerpiąc z tego zyski. Jeżeli AI będzie towarzyszyć nam w naszej codzienności - a przecież będzie, bo nie sposób już tego zatrzymać - konieczne jest lub będzie wyznaczenie określonych granic, poza które nie powinniśmy robić wycieczek. Kolejny problem to problem “certyfikatu autentyczności”, bo wcześniej czy później będziemy mogli obejrzeć siebie robiących lub mówiących rzeczy, których nigdy nie zrobiliśmy lub nie wypowiedzieliśmy na głos, a wtedy być może to my będziemy musieli przeprowadzić dowód na to, że to się nigdy nie stało i jest wyłącznie efektem pracy naszej nowej przyjaciółki, z którą Justyna Bargielska postanowiła wspólnie napisać książkę. Naturalnie nie można i nie należy od sztucznej inteligencji uciekać. W roku 2025 jest ona częścią naszej rzeczywistości i raczej nie będzie już innej. Warto jednak mieć na jej temat jakiś rodzaj refleksji lub prowadzić w tej kwestii dialog otwarty na wielość punktów widzenia i mnogość argumentów - zarówno tych za jaki i tych przeciw. Warto jednocześnie pamiętać, że AI wbrew złudzeniu jakiemu możemy zacząć ulegać - jest “czymś”, nie “kimś” - a w związku z tym pod treścią będącą produktem jej działania nie znajduje się niczyj podpis, a samo narzędzie nie ma twarzy drugiego człowieka, co w szeroko rozumiane może świadczyć o charakterze relacji. (...)"

"(...) W drodze do pracy wracam jeszcze do zdarzeń warszawskich. Być może pod wpływem wpływem wymiany korespondencji z Radkiem, z którym dzielę się kilkoma refleksjami. Więc zastanawiam się - chcąc nie chcąc - czym jest owa konfrontacja się z “figurą rodzinności”, o której wspomina Radek. Czy ten rodzinny jazgot, chaos “wspólnego stołu” wypełnia wydrążenie w autentycznej relacji - nieistniejącej lub zanikłej w skutek wielu okoliczności, które z dzisiejszej perspektywy nie mają już znaczenia? Czy powierzchowność i błahość rozmów daje bezpieczne złudzenie istotności spotkania maskując jego rzeczywistą naturę? Ile jest samotności w tych wszystkich, którzy do tego stołu zasiedli, bo przecież każdy coś dźwiga, coś niesie, z czymś się mierzy, o czymś nie mówi, na coś czeka, chce czegoś od Drugiego. Każdy chciałby tę samotność utulić, ukoić, upomnieć się dla niej o uwagę. (...)"

"(...) Warszawa żywa i tętniąca. Chciałbym napisać, że ładna, ale jej uroda - jak każda inna - jest przecież kwestią gustu. Z całą pewnością Warszawa jest stołeczna, a to wystarczy żeby obsłużyć nawet od niechcenia oczekiwania kogoś, kto tutaj przybywa z prowincji. Problemem miast zniszczonych doszczętnie jest ich substancja. W sensie ścisłym - to z czego są zrobione. Oczywiście gruzobeton to jest jakiś ślad tkanki tamtego, które zrównane z ziemią miało się z gruzu nie podnieść jednak to jest za mało żeby poczuć to, co czuje człowiek dotykając murów kamienic w Łodzi albo nie bójmy się tego słowa - w Krakowie. A przecież architektura jako taka, wiąże się z doświadczeniem wielozmysłowym, to doświadczenie całego ciała jak pisze fiński architekt Juhani Pallasmaa. Konieczność pchnięcia ciężkich drzwi średniowiecznej katedry jest wrażeniem obejmującym więcej niż samo oko, które zauważa, podziwia lub cierpi z powodu tego, co widzi. Z kolei Peter Zumthor, szwajcarski architekt swoje pierwsze doświadczenie architektoniczne wspomina jako akt "polizania klamki" w domu swojej ciotki, co w konsekwencji doprowadzi do wyboru architektury jako jego życiowego zajęcia. Ktoś kto jest wyjątkowo zamożny nabędzie (być może) nieruchomość na podstawie fotografii, którą obejrzy. Ktoś inny dla kogo taka transakcja wiąże się z wydaniem oszczędności jego życia, będzie chciał prawdopodobnie doświadczyć czegoś więcej - dotknąć, posłuchać, chwilę pobyć - zauważa Filip Springer w swojej książce “Szara godzina. Czas na nową architekturę". To czego doświadczamy wzrokiem - pisze Springer - to za mało. Z kolei cytowany przez Springera Pallasmaa zauważa, że: "Architektura łączy nas ze zmarłymi; Dzięki budynkom jesteśmy w stanie wyobrazić sobie rozgardiasz średniowiecznej ulicy i widok uroczystej procesji zmierzającej do katedry. Czas architektury jest czasem zatrzymanym: w najwspanialszych budynkach czas stoi w miejscu." Tego szukam. (...)"

"(...) Jeszcze miesiąc temu spacerowałem brzegiem Bałtyku rozczarowany latem, które tego roku zdecydowanie nie spełniło oczekiwań tych, którzy cenią sobie wysokie temperatury, tymczasem wieczorne powietrze przynosi już zapach palonych gdzieś traw, a wcześnie zapadający zmrok nie pozwala czytać podczas wędrówek po mieście. Na dodatek niemądrym zdumieniem wypełnia mnie fakt, że mój syn rozpoczął właśnie naukę w trzeciej klasie liceum, a córka, która - takie mam wrażenie - niemal przed chwilą przyszła na świat, skończyła już dziewięć lat i wczoraj została wybrana przewodniczącą klasy zgłaszając wcześniej swoją kandydaturę na ten “urząd”. Owo zdumienie, o którym wspominam niemądre wydaje się natomiast z dwóch powodów. Pierwszy jest taki, że wciąż w gruncie rzeczy z uwagą przyglądam się odchodzeniu, mijaniu, gaśnięciu, co powinno wyjaśniać dlaczego moje dzieci dorastają. Drugi powód to szereg dowodów, które przedstawia mi moje własne ciało - dowodów na to, że oś czasu wbrew temu, co lubię sobie wyobrażać, to jest jednak oś na początku której znajduje się chwila naszych narodzin, na jej końcu natomiast - moment naszej śmierci. (...)"

"(...) Wiek średni nazywany tu i ówdzie, wiekiem popiołów, przychodzi z ofertą dość szlachetnej wiedzy. Zjawia się bowiem w człowieku świadomość własnej, nieuchronnej, wpisanej w naszą naturę - śmiertelności. I nawet jeśli mu śmierć nie zagląda w oczy, to i tak czuje ją w sobie, bo przecież potrafi liczyć, a metryka nie kłamie i bezwzględnie domaga się uznania. Każdy lęk - ostatecznie - ma w sobie jakąś “śmierć”. Obawiamy się przecież końca wielu spraw. Wciąż wisi nad nami jakiś “koniec”. A zatem jest w lęku podobna rozwiązłość postawy wobec życia, bo lęk nas niejako wyrzuca poza nawias. W lęku po wielokroć “trochę umieramy”. Lęk tylko - nic innego - ma dla nas w lęku znaczenie, wszystko inne schodzi na plan dalszy, tak jak na plan dalszy schodzą codzienne sprawy, kiedy toczy się wojna lub klęska żywiołowa zrywa dachy i drzewa rwie jak zapałki. Lęk odczuwany w ciele skurczem mięśni i mrowieniem kończyn. Lęk, który wiruje w żołądku kulą gruzu. Stan nadzwyczajny, który wytrąca z obowiązków, w którym sami siebie zwalniamy od reguł - stajemy poza normą. Czy nie ma w tym jakiejś rozwiązłości? Czy Sattembrini nie zgodziłby się z taką tezą, gdyby tę jego śmierć zamienić ukradkiem na lęk, który przecież w większość przypadków ze śmiercią jest jednak związany? Rozwiązłość lęku. (...)"